Διατροφή Καί Ψυχολογία
Πως επηρεάζει η ψυχολογία μας την διατροφή μας; Γιατί τρώμε περισσότερο όταν είμαστε απογοητευμένοι; Τι σημαίνει ψυχολογικά όταν τρώμε περισσότερο απ’τό κανονικό;
Η διαιτολογία απαντά μόνο ένα μέρος των ερωτημάτων. Η ψυχολογία όμως μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τι σημαίνει για τον καθένα μας το φαγητό. Το φαγητό είναι απαραίτητο μέσο επιβίωσης, Αυτό είναι γνωστό. Εκτός όμως από την επιβίωση, το φαγητό εξυπηρετεί και μία άλλη πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης. Ποιά είναι αυτή; Μην αναρωτιέστε. Η ευχαρίστηση!
Η αλληλεπίδραση μεταξύ διατροφής και ψυχολογίας εκτείνεται πολύ πέρα από τη βασική πράξη της κατανάλωσης τροφής για την επιβίωση, εισερχόμενη σε μια σφαίρα όπου η κατανάλωση τροφής συνδέεται στενά με τις συναισθηματικές καταστάσεις και την ψυχολογική ευημερία.
Η απόλαυση του φαγητού
Το φαγητό είναι ευχαρίστηση. Μάλιστα είναι από τις πιο πρωτόγονες μορφές ευχαρίστησης αφού μας παραπέμπει και μας υπενθυμίζει τον θηλασμό. Την μαμά. Τότε που αφημένοι στα σίγουρα και ασφαλή χέρια της μητέρας, μπορούσαμε να απολαύσουμε την τροφή όσο ίσως ποτέ άλλοτε στα αργότερα χρόνια δεν την απολαύσαμε. Μας υπενθυμίζει ότι κάπου μέσα σε αυτό τον δύσκολο κόσμο, υπάρχει καί ασφάλεια. Μας κάνει να νιώσουμε πλήρεις και γεμάτοι.
Και μας καλλιεργεί την ευαισθησία της προσφοράς. Όπως ακριβώς έκανε και η δική μας μαμά. Όταν έχουμε ζήσει σε εκείνη την τρυφερή ηλικία εκείνο το τάισμα μαζί με το χάδι, την αγκαλιά, το λίκνισμα, το χαμόγελο και το όλο αγάπη βλέμμα της τροφού, τότε μπορούμε να εκτιμήσουμε την σημασία της προσφοράς. Βλέπετε ήδη πόσα σημαντικά πράγματα προκύπτουν, πράγματα που σχετίζονται με το φαγητό. Αίσθημα ασφάλειας, πληρότητας, προσφοράς.
Τρόφιμα για την επιβίωση και όχι μόνο
Ενώ είναι παγκοσμίως αποδεκτό ότι η τροφή αποτελεί θεμελιώδη ανάγκη για την επιβίωση, ο ρόλος της στην ανθρώπινη ζωή εκτείνεται πολύ πέρα από την απλή διατροφή. Πέρα από την εκπλήρωση των βασικών ενστίκτων επιβίωσης, η τροφή καλύπτει επίσης την ψυχολογική πείνα, παρέχοντας όχι μόνο σωματική αλλά και συναισθηματική τροφή. Αυτή η διττή λειτουργία υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα των διατροφικών συνηθειών, διαπλέκοντας τη σωματική ανάγκη για φαγητό με την ψυχολογική επιθυμία για ικανοποίηση από το φαγητό.
Η έννοια της ικανοποίησης από το φαγητό υπερβαίνει την απλή πράξη της καταστολής της πείνας- περιλαμβάνει την εμπειρία της ευχαρίστησης, της άνεσης και, μερικές φορές, της αίσθησης του ανήκειν.
Η αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος απαιτεί μια διαφοροποιημένη κατανόηση των διατροφικών συνηθειών, όπου κάποιος αναγνωρίζει τα σήματα των ενστίκτων επιβίωσης, αλλά και προσέχει τις βαθύτερες επιθυμίες για συναισθηματική θρέψη. Με τον τρόπο αυτό, φροντίζουμε όχι μόνο για τη σωματική επιβίωση αυτών που εξυπηρετούμε αλλά και για τη συνολική τους ευημερία.
Συναισθηματική κατανάλωση
Η συναισθηματική κατανάλωση εκδηλώνεται συχνά ως αγχώδης κατανάλωση, ένας μηχανισμός αντιμετώπισης για την καταπράυνση ή την καταστολή των αρνητικών συναισθημάτων. Σε αντίθεση με τη πείνα, η συναισθηματική πείνα είναι ξαφνική και απαιτεί άμεση ικανοποίηση, οδηγώντας συχνά σε επιθυμίες για συγκεκριμένα, συχνά λιγότερο θρεπτικά, τρόφιμα. Αυτές οι λιγούρες δεν είναι απλώς επιθυμίες για τη γεύση, αλλά συνδέονται βαθιά με τη συναισθηματική ανακούφιση που θεωρείται ότι προσφέρουν.
Οι πρακτικές ενσυνείδητης διατροφής μπορούν να χρησιμεύσουν ως αντίμετρο στη συναισθηματική κατανάλωση, ενθαρρύνοντας τα άτομα να σταματήσουν και να προβληματιστούν σχετικά με την πραγματική φύση της πείνας τους, κάνοντας έτσι διάκριση μεταξύ της συναισθηματικής πείνας και της πραγματικής σωματικής ανάγκης. Αυτή η προσέγγιση προάγει μια πιο υγιή σχέση με το φαγητό, δίνοντας έμφαση στο φαγητό ως απάντηση στη σωματική ανάγκη και όχι στο συναισθηματικό κενό.
Ωστόσο, όταν δεν αντιμετωπίζεται, η συναισθηματική κατανάλωση τροφής μπορεί να κλιμακωθεί σε συμπεριφορά αδηφαγίας, όπου ο όγκος της τροφής που καταναλώνεται γίνεται σημαντικά υπερβολικός. Αυτό το μοτίβο δεν επηρεάζει μόνο τη σωματική υγεία, αλλά διαιωνίζει επίσης έναν κύκλο ενοχής και συναισθηματικής δυσφορίας, τροφοδοτώντας περαιτέρω τη συναισθηματική διατροφή.
Ο ρόλος της διατροφής στην προσωπικότητα
Στην διατροφή λοιπόν η έννοια «φαγητό» εμπεριέχει μέσα της ένα μεγάλο και σημαντικό μέρος από τα χαρακτηριστικά που διαμορφώνουν την ανθρώπινη προσωπικότητα. Όταν δεν θέλουμε να δεχτούμε κάτι, όταν κάτι μας είναι αφόρητα ενοχλητικό, πολλές φορές συνηθίζουμε να λέμε ότι «το ξερνάμε». Όταν πάλι μας λείπει κάτι και το θέλουμε, τότε λέμε ότι «το λαχταρούμε». Ακριβώς όπως λαχταρούμε να φάμε το αγαπημένο μας φαγητό. Όταν είμαστε θλιμμένοι σε κάποιους κόβεται η όρεξη ή κάποιοι άλλοι άνθρωποι μπορεί να φάνε υπερβολικά για να «γεμίσουν» εκείνο το κενό που νιώθουν την δεδομένη στιγμή. Να αναφερθώ και στην σοκολάτα; Όλοι μας έχουμε ζήσει την αίσθηση της έλλειψης μιας σοκολατένιας λιχουδιάς και πολλές χαριτωμένες κυρίες αδειάζουν πακέτα με σοκολατάκια μετά την απόφαση ενός χωρισμού. Για να μην θεωρηθώ μονόπλευρος βέβαια, θα πώ ότι αυτό το κάνουν και οι άντρες. Η κατανάλωση σοκολάτας δεν αποτελεί προνόμιο μόνο των γυναικών!
Οι αισθήσεις λοιπόν της ευχαρίστησης της στοματικής κοιλότητας, της πλήρωσης του στομάχου και της ανάγκης για ύπνο μετά από ένα καλό γεύμα δίνουν έναν πολύ ωραίο τόνο στην καθημερινότητά μας. Δυστυχώς βέβαια στις μέρες μας ο μεσημεριανός ύπνος έχει εκλείψει, η διατροφή δεν είναι προσεγμένη και η ώρα του φαγητού έχει απωλέσει τα χαρακτηριστικά μιας ευχάριστης ώρας αφού έχει μπεί ανάμεσα σε άλλες δραστηριότητες και έχει πιεστεί αφόρητα. Θα έπρεπε όμως να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε περισσότερο το πως θα φάμε ήρεμα και ποιοτικά. Και βέβαια χωρίς βιασύνη.
Ποιότητα γεύματος και άγχος
Η φασαρία της καθημερινότητας συχνά ωθεί τα άτομα να παραβλέπουν τη σημασία της προσεκτικής διατροφής, η οποία διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στη διαχείριση του στρες και τη συναισθηματική ευεξία. Δίνοντας προτεραιότητα στην ώρα του γεύματος ως περίοδο χαλάρωσης και περισυλλογής, τα άτομα μπορούν να καλλιεργήσουν υγιέστερες στρατηγικές αντιμετώπισης, ενισχύοντας την ικανότητά τους να διαχειρίζονται αποτελεσματικά το στρες.
Η συνειδητή διατροφή ενθαρρύνει την εστίαση στην παρούσα στιγμή, εκτιμώντας τις γεύσεις, τις υφές και τα αρώματα των τροφίμων, γεγονός που μπορεί να μειώσει σημαντικά τα επίπεδα άγχους και να προάγει την αίσθηση ηρεμίας. Αυτή η πρακτική δεν βοηθά μόνο στη διαχείριση του άγχους, αλλά βελτιώνει επίσης την πέψη και την ικανοποίηση από τα γεύματα.
Επιθετικότητα και διατροφικές συμπεριφορές
Θέλω να τονίσω και μία ακόμα ψυχολογική πλευρά της έννοιας «φαγητό». Αυτή η πλευρά είναι αντίθετη της ευχαρίστησης. Και αυτή η πλευρά λέγεται «επιθετική». Δε νομίζω ότι αυτό προκαλεί απορία. Προκειμένου να φάμε χρησιμοποιούμε τα δόντια μας για να κόψουμε την τροφή.
Χρησιμοποιούμε τους μύες του προσώπου και όταν μας αρέσει το φαγητό μασάμε με μανία. Επίσης κρατάμε μαχαίρι και πιρούνι. Για σκεφτείτε το λίγο. Ένα ανορεξικό άτομο επιτίθεται στον εαυτό του (αλλά και στους άλλους) με το να μην τρώει.
Επίσης, κοινωνιολογικές έρευνες έχουν δείξει ότι ανάμεσα στα μέλη των οικογενειών, οι πιο αγαπησιάρικες στιγμές αλλά και οι πιο έντονοι καβγάδες γίνονται κατά την διάρκεια των γευμάτων!
Η διερεύνηση της πολύπλοκης σχέσης μεταξύ επιθετικότητας και διατροφικής συμπεριφοράς αποκαλύπτει τις υποκείμενες ψυχολογικές δυναμικές που επηρεάζουν τις διατροφικές μας επιλογές και συνήθειες. Τα ερεθίσματα επιθετικότητας μπορούν να επηρεάσουν βαθιά τις διατροφικές μας συνήθειες, οδηγώντας μερικές φορές σε διατροφικές διαταραχές, καθώς τα άτομα προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τη συναισθηματική αναταραχή. Ο ψυχολογικός αντίκτυπος αυτών των διαταραχών μπορεί να είναι εκτεταμένος, επηρεάζοντας όχι μόνο τη σχέση του ατόμου με το φαγητό αλλά και τη συνολική ψυχική υγεία και ευημερία του.
Οι συναισθηματικές αντιδράσεις παίζουν καθοριστικό ρόλο σε αυτή την αλληλεπίδραση μεταξύ επιθετικότητας και διατροφικής συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, τα συναισθήματα θυμού ή απογοήτευσης μπορεί να οδηγήσουν σε υπερφαγία ή υποφαγία, καθώς τα άτομα προσπαθούν να διαχειριστούν αυτά τα έντονα συναισθήματα. Τα πρότυπα συμπεριφοράς που προκύπτουν από αυτές τις δυναμικές είναι πολύπλοκα και ποικίλα, και συχνά απαιτούν προσεκτική ψυχολογική παρέμβαση για να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά.
Η ψυχολογική δύναμη του φαγητού
Αυτή η δύναμη δεν αφορά μόνο τη διατροφική αξία όσων τρώμε, αλλά περιλαμβάνει επίσης τις επιθυμίες μας για φαγητό, τους συναισθηματικούς δεσμούς με ορισμένα τρόφιμα και τις γευστικές μας προτιμήσεις. Αυτά τα στοιχεία επηρεάζουν σημαντικά την ψυχολογική μας πείνα, η οποία συχνά υπερβαίνει τη σωματική ανάγκη για τροφή.
Η κατανόηση και η αναγνώριση των συναισθηματικών δεσμών που δημιουργούμε με το φαγητό μπορεί να μας καθοδηγήσει σε πρακτικές προσεκτικής διατροφής. Η συνειδητή διατροφή δεν έχει να κάνει μόνο με την επιλογή υγιεινών επιλογών, αλλά και με την αναγνώριση των λόγων που κρύβονται πίσω από τις διατροφικές μας επιλογές. Μας ενθαρρύνει να ακούμε το σώμα μας και να τρώμε ανταποκρινόμενοι στη σωματική πείνα και όχι στη συναισθηματική ή ψυχολογική πείνα. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να μας βοηθήσει να δημιουργήσουμε μια πιο υγιή σχέση με το φαγητό, όπου τιμούμε τις γευστικές μας προτιμήσεις χωρίς να τις αφήνουμε να υπαγορεύουν τις διατροφικές μας συνήθειες.
*Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου χωρίς την έγγραφη άδεια του συγγραφέα
Η διαδικασία της ψυχοθεραπείας απαιτεί δέσμευση, αφοσίωση και απευθύνεται μόνο σε όσους βλέπουν σοβαρά οτι χρειάζεται να αλλάξουν τη ζωή τους. Αν σκέφτεστε να ξεκινήσετε αυτό το ταξίδι, καλέστε με στο 211 71 51 801 για να κλείσετε ένα ραντεβού και να δούμε μαζί πώς μπορώ να σας βοηθήσω.
Μιχάλης Πατεράκης
Ψυχολόγος Ψυχοθεραπευτής
University of Indianapolis University of Middlesex
Καρνεάδου 37, Κολωνάκι
Δέχομαι κατόπιν ραντεβού
Τηλ: 211 7151 801
www.psychotherapy.net.gr
www.mixalispaterakis.gr
