Το βασικό χαρακτηριστικό αυτής της διαταραχης ειναι οι επαναλαμβανόμενες ιδεοληπτικες σκέψεις ή οι ψυχαναγκαστικές πράξεις.
Οι ιδεοληπτικές σκέψεις ειναι ιδέες, εικόνες ή παρορμήσεις, οι οποίες παρεισφρύουν στη σκέψη του ατόμου κατα τρόπο επαναληπτικό και στερεότυπο. Σχεδόν πάντοτε προκαλούν δυσφορία (επειδή έχουν βίαιο ή αισχρό περιεχόμενο ή απλώς γίνονται αντιληπτές ως στερούμενες νοήματος) και ο ασθενής συχνά προσπαθεί ανεπιτυχώς να αντισταθεί σε αυτες. Όμως αναγνωρίζονται ως σκεψεις αυτού του ίδιου του ατόμου, μόλονότι είναι ακούσιες και συχνά αποκρουστικές.
Οι ψυχαναγκαστικές πράξεις ή ιεροτελεστίες ειναι στερεότυπες συμπεριφορές οι οποίες επαναλαμβάνονται πολλές φορές. Δεν ειναι εφ’ αυτών ευχάριστες ούτε συντελούν στην εκπλήρωση χρήσιμων σκοπών. Το άτομο συχνά θεωρεί οτι οι πράξεις αυτες μπορούν να προλάβουν κάποιο γεγονός που αντικειμενικά ειναι απίθανο να συμβεί και το οποίο συχνά αναφέρεται στην επέλευση βλάβης στο ίδιο το άτομο ή στην πρόκληση βλαπτικής πράξης από το ίδιο σε άλλους. Συνηθως αν και όχι πάντοτε, η συμπεριφορά αυτή αναγνωρίζεται απο το ίδιο το άτομο ως άσκοπη ή αναποτελεσματική και καταβάλλει επανειλημμένες προσπάθειες να αντισταθεί σε αυτή. Εν τούτοις στις μακροχρόνιες περιπτώσεις η αντίσταση αυτή ελαχιστοποιείται. Συχνά υπάρχουν συμπτώματα αυτονομικού άγχους, αλλα ειναι επισης συνήθη δυσφορικά αισθήματα ενδοψυχικής έντασης χωρίς εμφανή αυτονομική διέγερση.
Υπάρχει στενή σχέση μεταξύ των ιδεοψυχαναγκαστικών συμπτωμάτων, ιδιαίτερα των ιδεοληπτικών σκέψεων, και της κατάθλιψης. Άτομα με ιδεοψυχαναγκαστικη διαταραχή συχνά έχουν καταθλιπτικά συμπτώματα και ασθενείς πάσχοντες από υποτροπιάζουσα καταθλιπτική διαταραχή μπορεί να παρουσιάζουν ιδεοληπτικές σκέψεις κατα τη διάρκεια των επεισοδίων κατάθλιψης. Σε οποιαδήποτε από τις δυο αυτες καταστάσεις, αυξήσεις ή μειώσεις στην βαρύτητα των καταθλιπτικών συμπτωμάτων γενικά συνοδεύονται απο παράλληλες μεταβολές στην βαρύτητα των ιδεοψυχαναγκατικων συμπτωμάτων.
Η διαταραχή ειναι εξίσου συνήθης στους άνδρες και στις γυναίκες και συχνά κυριαρχούν στην προνοσηρή προσωπικότητα τα καταναγκαστικά στοιχεία. Η έναρξη της διαταραχης λαμβάνει συνηθως χώρα στην παιδική ηλικία ή στην πρώτη περίοδο της ενήλικης ζωής. Η πορεία ποικίλλει και επίσης απουσίας αξιόλογων καταθλιπτικών συμπτωμάτων είναι δυνατό να περιπέσει σε χρονιότητα.