Ψυχοθεραπεία οικογένεια και ζωή

Ψυχοθεραπεία, Οικογένεια Και Ζωή

Αποφάσισα να γράψω αυτό το κάπως εκτενές άρθρο με τίτλο “ψυχοθεραπεία, οικογένεια και ζωή”, με αφορμή την επί χρόνια παρατήρησή μου σχετικά με το πόσο κατάπληκτοι μένουν οι άνθρωποι όταν μαθαίνουν στην θεραπεία τους για τα βαθύτερα και άγνωστα συναισθήματα τους σχετικά με τους γονείς τους και σχετικά με την τρομερή τους άμυνα σε άλλες περιπτώσεις να παραδεχτούν ότι οι γονείς τους έχουν διαπράξει σημαντικά σφάλματα απεναντί τους.

Αυτά είναι συναισθήματα που κρύβουν μέσα τους αλλά δεν τα γνωρίζουν ή συναισθήματα που εν μέρει γνωρίζουν αλλά τα καταπιέζουν. Θα περάσουν πολλά χρόνια μέχρι η ελληνική κοινωνία να δεχτεί (άν ποτέ δεχτεί) οτι η οικογένεια, την οποία έχει θεοποιήσει, είναι συναισθηματικά ανώριμη και κακοποιητική προς τα παιδιά της. Ωστόσο η ψυχανάλυση μιλάει για το πρόβλημα, γνωρίζει τις ρίζες του και προτείνει λύσεις. Όσοι από εσάς έχετε κάνει πλήρη θεραπεία γνωρίζετε τα οφέλη της.

Ψυχοθεραπεία και απώθηση

Θα πρέπει όμως σε αυτό το σημείο να διατυπώσω έναν βασικό και αδιαμφισβήτητο κανόνα της ψυχικής ζωής. Το συντριπτικά μεγαλύτερο κομμάτι της ψυχικής μας ζωής, του ανθρώπου, είναι ασυνείδητο. Δεν έχουμε συνείδηση οτι υπάρχει. Αγνοούμε την ύπαρξη του. Δεν έχουμε πρόσβαση σε αυτό δηλαδή. Η μόνη πρόσβαση, η μόνη οδός που μας συνδέει με αυτό, είναι η λεγόμενη, από την εποχή του Φρόυντ: «Βασιλική οδός προς το ασυνείδητο», το όνειρο. Άρα λοιπόν, ακόμα και όταν λέμε οτι κάτι είναι συνειδητό ή έστω μερικά συνειδητό, δεν εννοούμε οτι είναι και τα παράλληλα σε αυτό στοιχεία συνειδητά, ούτε εννοούμε ότι μπορούμε να «υποθέσουμε» τι συμβαίνει με τα υπόλοιπα.

Η «υπόθεση» είναι μία λειτουργία η οποία συμβαίνει στην δευτερογενή (την επεξεργασμένη μας σκέψη) και όχι σε εκείνη η οποία εμπεριέχει την πρώτη πρώτη επιθυμία ή αλλιώς την πρωταρχική μας ορμή. Αν δηλαδή αναγνωρίζουμε στον εαυτό μας θυμό ή απογοήτευση απέναντι στους γονείς μας, αυτό δεν σημαίνει ότι και τα υπόλοιπα στοιχεία που εμπλέκονται στην σχέση μας μαζί τους, οτι είναι και αυτά συνειδητά. Κανείς δεν μπορεί να έχει στην συνείδησή του την επιθυμία να σκοτώσει τους γονείς του και τα αδέρφια του αν και οι επιθυμίες αυτές είναι πανάρχαιες, κοινές και καθημερινές στο ανθρώπινο είδος. Όμως πρόκειται για ενστικτικές αντιδράσεις. Όπως όταν το μωρό θέλει να ζουλήξει το στήθος και να βάλει μέσα του το γάλα. Αυτό είναι μια πρωτογενής αντίδραση. Το μωρό δεν επεξεργάστηκε νοητικά το ζούληγμα πριν το κάνει. Ο ενήλικος θα επεξεργαστεί νοητικά  πρώτα εκείνο που θέλει να κάνει και μετά θα προβεί σε κάποια ενέργεια. Έτσι λοιπόν, οι πρώτες αντιδράσεις, οι ενστικτώδεις όπως τις ονομάσαμε, απωθούνται. Μπαίνουν στο ασυνείδητο.

Το γιατί συμβαίνει αυτό, είναι λίγο πολύπλοκο αλλά δεν θα ήθελα να αποφύγω την εξήγησή του.  Ας πάρουμε λοιπόν για παράδειγμα το βρέφος με το στήθος και το γάλα. Το μωρό προσκολλάται στο αντικείμενο «στήθος» γιατί είναι πολύ σημαντικό για εκείνο. Τι κάνει το στήθος να είναι τόσο σημαντικό; Δύο πράγματα. Το πρώτο είναι η απόλαυση από το ρούφηγμα που έχει μέσα του την επαφή των χειλιών και της στοματικής κοιλότητας με το δέρμα της θηλής και με την περιφέρεια της θηλής. Το δεύτερο είναι  ο κατευνασμός της πείνας. Αυτά είναι τα καλά.

Τι συμβαίνει όμως όταν το στήθος λείπει; Όταν το στήθος λείπει, τότε οι αισθήσεις της απόλαυσης και της πληρότητας αντικαθίστανται από τις σωματικές αισθήσεις του καψίματος και του πόνου τα οποία συνοδεύονται από τον μεγάλο φόβο ότι χάθηκε το στήθος άρα και η ζωή. Γιατί χωρίς στήθος δεν υπάρχει πλέον ούτε απόλαυση ούτε πληρότητα. Επίσης η πείνα καραδοκεί και είναι ανυπόφορη. Δεν είναι όμως μόνο αυτά τα προβλήματα. Το μωρό τον πρώτο καιρό και μέχρι τους 6-7 μήνες, έχει την αίσθηση ότι το στήθος και αυτό το ίδιο, είναι ένα. Αφού λοιπόν χάνεται το στήθος, χάνεται και το ίδιο το μωρό. Αυτή είναι μια αίσθηση θανάτου ή μπορούμε να το πούμε ακόμα πιο ειδικά με την λέξη «αφανισμός». Η αίσθηση του αφανισμού είναι απίστευτα φοβιστική και δεν μπορεί να παραμείνει στην συνείδηση. Και απωθείται.

Τώρα, εκτός από αυτήν την διαδικασία υπάρχει και μία άλλη. Το μωρό νιώθοντας οτι το στήθος δεν υπάρχει πιά, αυτό το νιώθει ως επίθεση. Επίσης όταν τρώει,  ζουλάει, δαγκώνει για να πάρει το περιεχόμενο και να το βάλει μέσα του, επιτίθεται κι αυτό στο στήθος. Ειδικά όταν του λείπει. Το γεγονός οτι κάνει επίθεση στο στήθος  δημιουργεί τον φόβο της αντεπίθεσης. Αλλά όπως ήδη είπαμε, το γεγονός της απώλειας του στήθους είναι ήδη μια επίθεση που δέχεται κατά της ζωής του. Αυτοί οι φόβοι είναι η βάση της παράνοιας. Ο ενήλικος παρανοϊκός που νομίζει οτι τον παρακολουθούν, οτι τον σχολιάζουν, οτι επεξεργάζονται σχέδια εναντίον του κτλ, ότι συνομωτούν εναντίον του δηλαδή (είναι μια μορφή επίθεσης αυτή) έχει  άλυτα  θέματα σε αυτή την πολύ πρώιμη φάση ανάπτυξης. Όλοι έχουμε περάσει απο αυτή τη φάση αλλα δεν γίναμε παρανοϊκοί. Αυτό συμβαίνει για διάφορους λόγους που δεν είναι δυνατόν να αναπτύξω εδώ.

Οι Έλληνες έχουν έντονες παρανοειδείς τάσεις. Που σημαίνει οτι κάτι δεν πάει καλά σε εκείνη την φάση ανάπτυξης. Αυτό που έχει σημασία όμως να πω εδώ, είναι οτι όσο πιο ανώδυνα δέχεται  μια μητέρα τις επιθέσεις του μωρού της, τόσο μειωμένοι και ασήμαντοι θα ειναι οι φόβοι της αντεπίθεσης. Στην Ελλάδα οι μανάδες διδάχτηκαν για πολλά χρόνια (απο τις μητέρες τους) να μην «κακομαθαίνουν» δήθεν τα παιδιά τους. Με την λέξη «κακομαθαίνω» εννοούν ότι δεν θα δώσουν στην μητέρα τους την ικανοποίηση που δεν πήραν από αυτήν.

Και χρησιμοποιούν το παιδί τους για να προβάλλουν την μητέρα τους. Με απλά λόγια, εκδικούνται την μητέρα τους μέσα από το παιδί τους. « Μην το παίρνεις αγκαλιά», «άστο να κλάψει να ξεσπάσει», «δεν θα του κάνεις το χατήρι», και άλλες τέτοιες εκδικητικές σκέψεις και πράξεις, είναι γνωστές σε όλους μας. Πράγμα που σημαίνει οτι οι μανάδες τους αντιστάθηκαν στο να τους δείξουν στοργή, εκδικούμενες κι εκείνες τις δικές τους μανάδες. Κι ετσι περνάει από γενιά σε γενιά όλη η προβληματική.  Ακούστε τωρα τι συμβαίνει.

Με το να δείξεις στο παιδί σου υπερβολική προστατευτικότητα, γίνεσαι και πάλι στερητική μάνα. Γιατί του αφαιρείς την δυνατότητα να αναπτύξει αυθόρμητα τον εαυτό του. Στερείς, με κρυμμένο τρόπο. Είναι ένας αντίθετος, καλυμμένος τρόπος, για να αδιαφορήσεις για τις ανάγκες του παιδιού σου και να τραφείς εσύ, να ικανοποιήσεις τις δικές σου ελλείψεις. Η μητέρα στην Ελλάδα χρησιμοποιεί τα παιδιά της για να ικανοποιήσει τις δικές της συναισθηματικές ανάγκες. Ολα αυτά γίνονται ασυνείδητα και θα εξηγήσω παρακάτω τί ακριβώς σημαίνει αυτό. Οι φόβοι λοιπόν του μωρού είναι αυξημένοι εκείνο το διάστημα. Εάν συντηρήσουμε αυτούς τους φόβους, ο άνθρωπος που θα μεγαλώσει θα είναι κατά βάσιν ένας φοβισμένος άνθρωπος, με την αίσθηση οτι δεν ελέγχει τον εαυτό του, και με σοβαρά προβλήματα αυτοεκτίμησης.

Η λύση σε όλο αυτό το προβλημα, είναι η παρηγοριά. Δηλαδή, να ζήσω μαζί με το μωρό τον φόβο του ακόμα και όταν μετά θα περάσει ενα στάδιο κατάθλιψης για τις επιθέσεις που είχε παλαιότερα εξαπολύσει προς την μητέρα. Παρηγοριά δεν σημαίνει «μην το σκέφτεσαι» και «μην κλαίς», ούτε σημαίνει «πάρε ένα δώρο για να ξεχάσεις οτι έγινε και να με αφήσεις στην ησυχία μου». Παρηγοριά σημαίνει: «με δάγκωσες, πόνεσα, αλλά δεν πέθανα και συνεχίζω να ζω μαζί σου». Αν έχεις λοιπόν μια τέτοια μαμά, τότε θα μπορείς να συγχωρείς και τα ελαττώματά της. Αν η μαμά έχει την τάση να σε κατηγορεί ή γίνεται υπερβολική στις αντιδράσεις της ή δείχνει δυσφορία  και κακία για τις πρωτοβουλίες σου να φύγεις μακριά της, τότε οι διωκτικοί φόβοι γίνονται εντονότεροι και η εξατομίκευση του παιδιού –το να αισθάνεται ενα ξεχωριστό άτομο- επιβραδύνεται.

Είναι λοιπόν τώρα νομίζω λίγο πιο κατανοητό γιατί απωθούνται εκείνες οι πρώτες αισθήσεις κι έτσι στην ενήλικη ζωή δεν είναι δυνατόν να τις γνωρίζουμε. Κανείς δεν τις γνωρίζει συνειδητά γιατί είναι ανυπόφορες. Έρχονται μόνο στα όνειρα μεταμφιεσμένες και καμμιά φορά μπορεί να είναι και εφιαλτικές. Οι αισθήσεις αυτές μπορούν να γίνουν γνωστές και να αντιμετωπιστούν επανορθωτικά, όταν το άτομο μπει σε διαδικασία θεραπείας.

Τα ίδια συμβαίνουν καθόλη την διάρκεια της ζωής. Απωθούμε ότι είναι δύσκολο να νιώσουμε. Η βρεφική και η νηπιακή ηλικία είναι γεμάτη από εξαιρετικά μεγάλης σημασίας ψυχοσεξουαλικά στάδια, για τα στοιχεία των οποίων δεν είναι δυνατόν να είμαστε ενήμεροι σε συνειδητό επίπεδο. Διότι τα απωθούμε.

Και είναι η ώρα τώρα, μετά από αυτό τον πρόλογο, να μιλήσουμε  λίγο για την οικογένεια. Γενικά για την οικογένεια αλλα κυρίως για την ντόπια ελληνική οικογένεια η οποία αντιμετωπίζει ιδιαίτερα προβλήματα. Δεν θα μιλήσω τοσο πολύ επιστημονικά όμως από εδώ και πέρα γιατί δεν θα ήθελα να σας μπερδέψω, αλλά θα είμαι όσο το δυνατόν σαφέστερος μπορώ, χρησιμοποιώντας την κλινική μου εμπειρία.

Ψυχοθεραπεία, οικογένεια και ζωή λοιπόν. Ας μιλήσουμε για μερικά βασικά πράγματα. Και αρχικά, το να ζεί κανείς  δεν είναι απλή υπόθεση. Πρώτα πρώτα, κάποιοι μας  γεννούν και μας ανατρέφουν. Θέλουμε δεν θέλουμε επηρεαζόμαστε από τις απόψεις τους, από τις στάσεις τους, από το ποιοί είναι και τί αναζητούν στη ζωή, από την σχέση που αναπτύσσουν μαζί μας.

Οι άνθρωποι γενικά δεν αγαπούν στην ζωή τους καί οι γονείς δεν αγαπούν ούτε ενδιαφέρονται για τα παιδιά τους

Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αγαπούν. Δεν ξέρουν τί ειναι αγάπη. Ούτε είναι αγάπη αυτό που έχουμε όλοι μάθει να λέμε αγάπη. Επίσης ούτε οι γονείς σε ποσοστό 90%  ενδιαφέρονται για τα παιδιά τους ούτε τα αγαπούν. Ξέρω ότι σε πολλούς από εσάς φαίνεται παράξενο αυτό ή μπορεί και να προκαλεί συναισθήματα λύπης και θυμού. Δυστυχώς όμως, είναι πραγματικό. Όταν αναλύεται στην θεραπεία του ένας άνθρωπος, εκεί διαφαίνονται όλα τα συναισθηματικά του τραύματα. Μπορεί να αισθανθεί όσα δεν αισθανόταν τόσα χρόνια για τους γονείς του και μπορεί να καταλάβει πως ένιωθαν οι γονείς του απέναντι του.

Οι γονείς έχουν ανάγκη να μειώσουν τον φόβο για τον θάνατό τους και γι’ αυτό κάνουν παιδιά. Αυτό αμέσως τους κάνει ιδιοτελείς. Αν είναι κάπως ώριμοι, δηλαδή αν έχουν πάρει αρκετά από την δική τους μητέρα και δεν έχουν πολλές συναισθηματικές ανάγκες ακάλυπτες, τότε δεν  θα χρησιμοποιήσουν τόσο πολύ τα παιδιά  τους σε άλλους τομείς αλλά θα προσπαθήσουν με τον/την σύντροφό τους να λύσουν τα θέματα τους και να βρουν ζεστασιά μεταξύ τους. Αυτό όμως που τόσο απλά περιγράφω εδώ, και που οι περισσότεροι από εσάς νομίζετε ότι συμβαίνει συνήθως στην ζωή, δεν αποτελεί παρά μετά βίας μόλις ένα 10 τοις εκατό. Το υπόλοιπο 90% χρησιμοποιεί τα παιδιά τους. Το πραγματικά κακό όμως είναι όταν αυτό το 90% χειρίζεται και κακοποιεί. Με μεγάλη λύπη μου το λέω όμως, ότι αυτό δυστυχώς συμβαίνει στην Ελλάδα.

Αυτό δεν σημαίνει οτι καί οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες δεν έχουν προβλήματα. Έχουν διαφορετικής φύσης προβλήματα καί μικρότερης έντασης. Εδώ στην Ελλάδα επειδή τα προβλήματα είναι του πρώτου έτους ζωής, οι άμυνες είναι λίγο περισσότερο μανιακές και υπομανιακές (χοροί, τραγούδια, γλέντια, κτλ). Μόνο που οι χοροί και τα τραγούδια δεν βοηθούν στα προβλήματα. Απλώς τα σκεπάζουν για να μην τα βλέπουμε. «Όλα κάτω από το χαλί», καί «δεν μιλάμε γι’ αυτά», είναι πολύ χαρακτηριστικά στοιχεία του Έλληνα. Αυτά είναι στοιχεία φόβου και υποτακτικότητας. Κι ας μιλάμε για δύναμη και επανάσταση. Κι ας λέμε ότι δεν είναι έτσι. Για δείτε με πόση αδιαφορία και ενόχληση αντιμετωπίζεται καθετί που έχει σχέση με την λύση των πραγματικών συναισθηματικών προβλημάτων. Σπάνια έχει την ευκαιρία να κάνει κανείς έναν ώριμο διάλογο. Τα πάντα εκλογικεύονται, αντιστρέφονται, αρνούνται, μετατρέπονται σε  χιούμορ. Ο Νίτσε έλεγε οτι το χιούμορ είναι ο επιτάφιος μιας συγκίνησης, θέλοντας να δηλώσει ότι όταν δεν αντέχει κανείς τον συναισθηματικό του κόσμο, τότε τον θάβει και στην θέση της κηδείας, κάνει χιούμορ.

Το χιούμορ είναι μια άμυνα, απαραίτητη και βοηθητική μεν, αλλά μέχρι ενα σημείο. Τώρα όταν και το χιούμορ δεν φτάνει για να καλύψει την πραγματικότητα που πιέζει, αρχίζουμε και μιλάμε για  την θάλασσα καί τον ήλιο που εμείς έχουμε και οι άλλοι ειναι άτυχοι που δεν έχουν και πόσο ωραία είναι η Ελλάδα και τι μεγαλεία είχαν οι αρχαίοι Έλληνες. Τα πάντα θάβονται. Αλλα θάβονται ζωντανά. Και σκαλίζουν από κάτω να βγουν στην επιφάνεια.

Θα περάσει πολύς καιρός μέχρι να καταλάβουν οι άνθρωποι την διαφορά μεταξύ της «χρησιμοποίησης», του «χειρισμού», του «υπόγειου εκβιασμού», «της συναισθηματικής κακοποίησης»  και εκείνου που αποκαλούν «αγάπη». Και ίσως να μην το μάθουν και ποτέ. Ειδικά εδώ στην Ελλάδα που η οικογένεια είναι εξιδανικευμένη (σαν θεός σε βάθρο), πολύ μεγάλη ταλαιπωρία περνούν οι άνθρωποι. Τη μαμά δεν την ακουμπάμε, το μπαμπά δεν τον ακουμπάμε, τη ζήλεια μεταξύ αδερφών δεν την ακουμπάμε, την σεξουαλικότητα δεν την ακουμπάμε, υπόγεια συναισθήματα μίσους διατρέχουν τα μέλη της κοινωνίας/οικογένειας  αλλά δεν τα ακουμπάμε. Αυτά είναι η αγάπη; Οι άνθρωποι γενικά δεν αγαπούν. Όχι μόνο οι γονείς. Γενικά. Τί είναι όμως η αγάπη;

Η παθολογική λειτουργία της μητέρας στην Ελλάδα και τί σημαίνει αγάπη

Η αγάπη αν έχει με κάτι σχέση, αυτό είναι η «ευγνωμοσύνη». Δηλαδή:  «Σ’ ευχαριστώ που μου έδωσες, να τώρα πάρε κι εσύ». Όμως για να δημιουργηθεί ευγνωμοσύνη, θα πρέπει η φιγούρα που φροντίζει το παιδί, να ακολουθεί τις ανάγκες του. Τι λέμε εδώ στην Ελλάδα; «μην το παίρνεις αγκαλιά και το κακομαθαίνεις» «εγώ δεν θέλω να σε πιέσω να κάνεις το σωστό αλλά το σωστό είναι αυτό που λέω εγώ» «γίνε δημόσιος υπάλληλος να για να καλύψεις τις ανάγκες του κράτους-μαμά». Αυτά λέμε. Και να θέλεις δεν μπορείς να είσαι ευγνώμων για αυτά τα πράγματα. Κρατάς κακία μέσα. Την αρνείσαι την κακία αρχικά ή την αντιστρέφεις και από κακία την κάνεις δήθεν αγάπη ενώ αυτό εξακολουθεί να είναι κακία.

Και όλα αυτά γιατί δεν θέλεις να καταστρέψεις τη μαμά (ετσι θα πεθάνεις κι εσύ) όμως εκείνη –η κακία- υπάρχει. Θα θελήσει να βγεί αύριο και θα βγεί έντονα εκεί που δεν το περιμένεις και τότε θα πρέπει να σκεφτείς τι να την κάνεις. Μια τυχαία ματιά γύρω μας, αποδυκνείει την βιαιότητα, το μίσος, τον θυμό και την επιθετικότητα που υπάρχει μέσα μας και δεν κρατιέται. Γι’ αυτό και η ελληνική κοινωνία είναι πραγματικά ανυπόφορη. Όλοι μιλούν για τον ήλιο και την θάλασσα και κανείς ποτέ δεν μιλάει για συναισθήματα. Για το πως αισθάνεται. Δεν μιλάμε γιατί φοβόμαστε. Δεν έχουμε μάθει να το κάνουμε αυτό. Ούτε ήξεραν πως γίνεται αυτό οι παλιότεροι για να μας το διδάξουν. Από γενιά σε γενιά σταθεροποιήθηκε η λανθασμένη άποψη περί αγάπης. Αυτό δεν είναι αγάπη. Και οι γονείς δεν αγαπούν τα παιδιά τους. Ξέρω οτι αυτό δεν μπορεί να γινει κατανοητό.

Το καταλαβαίνει κανείς όμως – the hard way-  όταν το πράγμα παραγίνει και αναγκαστεί να ζητήσει μια συμβουλή ή να ζητήσει ολοκληρωμένα βοήθεια από τον ειδικό ψυχικής υγείας. Ο πύργος της δήθεν αγάπης τότε ξέρετε σε πόσα δευτερόλεπτα πέφτει σα να ήταν πύργος από τραπουλόχαρτα; Και με τι σπαραγμό οι άνθρωποι ομολογούν μπροστά στον θεραπευτή πόσο πικραμένοι είναι που δεν αγαπήθηκαν; Ξέρετε πόσες φορές την ημέρα ακούγεται η φράση «η μάνα μου μόνο τον εαυτό της αγαπάει και κανέναν άλλον» ή «η μαμά μου δε με αγάπησε ποτέ πραγματικά» ή «η μάνα μου είναι προσκολλημένη επάνω μου και ζητάει να της καλύψω τις ανάγκες της από τότε που ήμουν παιδί» ή «η μάνα μου δε με αγαπάει. Δείχνει ότι με αγαπάει για να εκδικηθεί τον πατέρα μου» ή «η μάνα μου έκανε πως με αγαπούσε για να μπορεί να με χειρίζεται και να με χρησιμοποιεί κατά πως ήθελε εκείνη»; Οι παραλλαγές είναι πολλές και είναι πολύ λυπηρές. Αυτά για την περίφημη «μάνα».

Ο Πατέρας Στην Ελλάδα Είναι Άφαντος

Όσο για τον πατέρα, αυτός στην Ελλάδα είναι άφαντος. Άλλο σοκ, θα μου πείτε.  Φυσικά άλλο σοκ. Ποιός πατέρας; Υπάρχει πατέρας στην Ελλάδα; Άνθρωπος που να βάζει όρια, να στέκεται στηρικτικά δίπλα στη γυναίκα του και να ενδιαφέρεται για το ποιά είναι τα παιδιά του; Αυτές είναι οι  λειτουργίες του πατέρα. Η έννοια «πατέρας» στην Ελλάδα είναι είδος υπο εξαφάνιση.

Είτε θα είναι δικτάτορας δηλαδή στα παλιά του τα παππούτσια οι ανάγκες των άλλων οπότε τα παιδιά θα τον φοβούνται με αποτέλεσμα να μην μπορεί το αγόρι να ταυτιστεί μαζί του αλλά και το κορίτσι  δεν θα μπορεί να τον πλησιάσει, είτε θα είναι μαλθακός και θα ζεί υπό τις διαταγές της γυναίκας/μάνας  του σαν παιδί,  περιορισμένος και απομονωμένος χωρίς ουσιαστικά να έχει καμμία ουσιαστική λειτουργία μέσα στην οικογένεια, είτε απλώς θα υπάρχει ως εκείνος που φέρνει τα λεφτά και θα πείθει τον εαυτό του ότι επιτελεί την μέγιστη λειτουργία.

Πως λοιπόν να νιώσει ασφάλεια και μια γυναίκα δίπλα σε τέτοιες φιγούρες; Η γυναίκα θα προσπαθήσει να καλύψει το πατρικό κενό μόνη της αλλά δεν είναι στη φύση της να το κάνει αυτό. Στη φύση της είναι να λειτουργήσει ως μητέρα. Η λειτουργία της πατρικής εικόνας είναι πολυ σημαντική. Αποτελεί ένα σημείο αναφοράς, έναν οδηγό, θα μπορούσαμε χωρίς υπερβολή να πούμε ένα «φάρο» μέσα στην πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Πιο πεζός σαν όρος ο όρος «πατρική λειτουργία» αλλά με σαφή όρια,  πλαισιωμένος. Η μητρική λειτουργία δίνει το νόημα στη ζωή αλλά επειδή ακριβώς το νόημα έχει μέσα του όλη την ομορφιά, δεν μπορεί να έχει πλαίσιο. Μέσα στην μητρικότητα, στην γυναίκα, υπάρχει όλη η ανθρώπινη γνώση. Κανείς δεν μπορεί  να ξέρει τα πάντα. Και μέσα σε αυτή την απέραντη συμπαντικότητα  της θυληκότητας, έρχεται ο πατέρας να βάλει πλαίσιο.

Χωρίς το πλαίσιο δεν μπορεί να ζήσει κανείς. Από εκεί πιάνεται το κορίτσι όταν χάνεται μέσα στην ταύτιση με την μητέρα του και είναι το ίδιο εκείνο σημείο από το οποίο πιάνεται το αγόρι για να ταυτιστεί με τον πατέρα του και να απολαύσει την θυληκότητα. Είναι μεγάλης ψυχολογικής σημασίας η πατρική λειτουργία καί το πολύτιμο «σχήμα» των πραγμάτων χάνεται και διαχέεται στο άπειρο όταν λείπει. Στην Ελλάδα, λείπει. Πατέρας στην Ελλάδα δεν υπάρχει. Η οικογένεια δεινοπαθεί λόγω της έλλειψης του. Πρώτον γιατί η γυναίκα δεν έχει στήριξη και δεύτερον γιατί κυριαρχούν οι μητρικοί φόβοι στα παιδιά αφού δεν μπορούν να πιαστούν από κάπου. Όταν δεν έχεις «σχήμα», είναι σα να μην ξέρεις την αρχή σου και το τέλος σου. Δεν είναι όμως πατρικότητα η προσπάθεια επιβολής, ούτε η επίδειξη δύναμης. Αυτά είναι τελείως σε λάθος κατεύθυνση.

Και δυστυχώς αυτά νομίζει ο Έλληνας πατέρας ότι έιναι τα σωστά. Η ελληνική οικογένεια έχει πολλά ακόμα προβλήματα που οφείλονται στη έλλειψη της πατρικής λειτουργίας και που δυστυχώς δεν μπορούμε να αναλύσουμε εδώ. Παρακάτω όμως θα δείτε ότι θα μιλήσουμε σχετικά με το γιατί συμβαίνουν όλα αυτά. Ας δούμε όμως πρώτα λίγο τις κάπως πιο «φυσιολογικές» οικογένειες.

10%  Φυσιολογικές Οικογένειες

Υπάρχει και ενα 10% που τα καταφέρνουν καλύτερα και ζουν λίγο πιο φυσιολογικά δηλαδή στηρίζει ο πατέρας συναισθηματικά τη γυναίκα του και επικοινωνεί με τα παιδιά του και η μητέρα ακολουθεί τις ανάγκες του μωρού της. Δεν είναι τέλειοι ούτε υπάρχει ευτυχώς τέτοιο πράγμα όπως η τελειότητα γιατί και αυτό θα ήταν εξαιρετικά δυσπροσαρμοστικό, και θα ήταν τέτοιο διότι ουσιαστικά θα επιτελούσε μια στερητική λειτουργία δηλαδή θα στερούσε από τα μέλη της οικογένειας την άνεση να αναπτύξουν πρωτοβουλίες και να μεγαλώσουν τον εαυτό τους, αλλά μπορούν λοιπόν αυτές οι οικογένειες και επικοινωνούν μεταξύ τους ακούγοντας κάπως καλύτερα ο ένας τον άλλον. Αυτό είναι σπάνιο στην Ελλάδα. Συνήθως η κατάσταση είναι προβληματική έως παθολογική.

Οι φυσιολογικές οικογένειες φτιάχνονται από ανθρώπους που είχαν σχετικά καλές εμπειρίες με τις φιγούρες που τους φρόντιζαν κατά το πρώτο έτος ζωής. Μετα αυτοί οι άνθρωποι σχετίζονται  ο ένας με τον άλλον χωρίς μεγάλη δυσκολία και έρχονται μαζί κοντά. Αυτό δεν συμβαίνει με όλους τους υπόλοιπους. Οι υπόλοιποι μπλέκουν σε σχέσεις που δεν οδηγούν πουθενά. Όλο αναρωτιούνται γιατί κάνουν λάθος επιλογές, γιατί τραβάνε τους προβληματικούς, άλλοι δεν περνάνε καλά αλλα δεν μπορούν να χωρίσουν και ταλαιπωρούνται χρόνια. Άλλοι σκοτώνονται μεταξύ τους. Υπάρχουν διαφόρων ειδών οικογένειες και σχέσεις. Μια από αυτές ειναι η σχέση του τρίτου ποδιού.

Δεν τα βρίσκεις όλα στο συντροφό σου άρα βρίσκεις  ένα φίλο μια φίλη και διατηρείς παράλληλα μια σχεση. Οχι απαραίτητα με σεξ αλλά μπορείς και μοιράζεσαι μαζί του/της όσα δεν μπορείς στην σχέση σου. Άλλες σχέσεις είναι σχέσεις εξουσίας. Ο ένας θέλει να επιβάλλεται, ο άλλος είναι λίγο πιο υποτακτικός και τα βρίσκουν μεταξύ τους. Αν εχεις περάσει κάπως ομαλά τα ψυχοσεξουαλικά στάδια ανάπτυξης μεχρι τα πέντε χρόνια ζωής όμως, τότε όλα ειναι πιο απλά. Αλλά αυτό  δεν είναι εύκολο. Οι πιο φυσιολογικοί, που δεν ειναι πολλοί, το καταφέρνουν αυτό,  να φτιάξουν δηλαδή τις προϋποθέσεις για μια πιο συμπληρωματική σχέση ή μια ομοιωματική σχέση, που είναι και οι πιο ώριμοι τρόποι να σχετίζεται κανείς. Στην συμπληρωματική της μορφή η σχέση συμπληρώνει το κάθε μέλος. Εγω είμαι πιο ρηχός εδώ αλλά πιο βαθύς εκεί. Το ίδιο και ο άλλος και με συμπληρώνει και τον συμπληρώνω. Στον ομοιωματικό τύπο, βρίσκω κάποιον περίπου σαν κι εμένα. Μιλάμε την ίδια γλώσσα περίπου οπότε μπορούμε εύκολα να συναντηθούμε. Αλλά αυτές τις επιλογές δεν τις κάνει κανείς όσο είναι ανώριμος. Ο ανώριμος ερωτεύεται γρήγορα, ξαφνικά και βαθιά.

Χάνεται, δεν βλέπει τον άλλον κι οταν ξυπνάει βλέπει οτι ο άλλος δεν είναι εκείνος που νόμιζε. Αυτό ειναι το 90% για το οποίο μιλάμε. Οι πιο ώριμοι ερωτεύονται αλλά δεν χάνονται. Βλέπουν ποιος ειναι ο άλλος. Πάνε αργά αργά. Γνωρίζονται. Δοκιμάζονται. Δεν έχουν βιασύνη. Είναι ο καθένας τους ασφαλής, δεν έχει μεγάλες ανάγκες εξάρτησης, ούτε ανάγκες να επιβληθεί στον άλλον, ούτε και πολλές ανάγκες εκδίκησης ή επίθεσης. Ελάχιστοι είναι αυτοί οι άνθρωποι. Κι άλλο τόσο ελάχιστες αυτού του είδους οι οικογένειες. Πάμε τώρα να δούμε, γιατί συμβαίνουν όλα αυτά. Θυμηθείτε για λίγο τι λέγαμε στην αρχή για την απώθηση.

Ψυχοθεραπεία Η σημασία των ασυνείδητων κινήτρων

Αναρωτιέται λοιπόν κανείς γιατί να συμβαίνουν έτσι τα πράγματα. Η απάντηση είναι οτι κουβαλάμε μέσα μας τις δικές μας στενοχώριες που έχουν σχέση με τους δικούς μας γονείς και θέλουμε να βρούμε ηθοποιούς, να ξαναπαίξουμε το παιχνίδι της οικογένειας και να επανορθώσουμε τα πλήγματά μας. Είναι καθαρά ναρκισσιστικοί οι λόγοι. Για τον εαυτό μας τα κάνουμε όλα αυτά. Βέβαια αυτά είναι ασυνείδητα. Τι σημαίνει όμως ο όρος «ασυνείδητα»; Θα σας δώσω ενα παράδειγμα: πέθανε ο μικρότερος αδερφός σου όταν εσύ ήσουν δυό χρονών. Μετά εμφανίζεται σε όλη σου τη ζωή μια ενοχική αίσθηση που σε εμποδίζει από το να συσχετιστείς με τους ανθρώπους φοβούμενος ότι θα τους κάνεις κακό.

Ήταν η ασυνείδητη ευχή να σκοτώσεις τον αδερφό σου που σου πήρε τα σκήπτρα, η οποία βγήκε αληθινή. Η ευχή του φόνου δεν είναι συνειδητή γιατί όταν την εκφράσαμε, οι γονείς είπαν οτι αυτά δεν είναι σωστά πράγματα. Προκειμένου να μην θέσουμε σε δοκιμασία την αγάπη των γονιών προς εμάς, απωθούμε σιγά σιγά την επιθυμία δολοφονίας και την αντιστρέφουμε σε αγάπη. Αγαπάμε τον μισητό αδερφό. Και φυσικά αυτό δεν είναι αγάπη αλλά ανεστραμμένο μίσος. Παίζει λοιπόν η κασέτα μέσα μας κι εμείς δεν το ξέρουμε. Βρίσκουμε έναν/μία σύντροφο σαν την μάνα ή σαν τον πατέρα μας,  ανάλογα πού είχαμε το πρόβλημα, και ξεκινάμε να υφαίνουμε τον ιστό του δράματος.

Φτιάχνουμε σιγά σιγά τις ίδιες συνθήκες, αναπτύσσουμε τα ίδια συναισθήματα, και επαναλαμβάνουμε τις ίδιες καταστάσεις. Αυτό είναι προβληματικό γιατί τότε είναι πολύ ισχυρή η αίσθηση οτι προσπαθούμε να αλλάξουμε τον άλλον και ο άλλος εμάς. Ειδικά αν έχουμε ζήσει σε παθολογικές οικογένειες τα πράγματα παίρνουν με τον καιρό την διάσταση μεγάλων προβλημάτων. Για να μπορέσει κανείς να μην επαναλάβει τα ίδια λάθη, θα πρέπει να ανακαλύψει την ασυνείδητη διαδικασία που λαμβάνει χώρα μέσα του και την αγνοεί. Όταν ένας άντρας μισεί ασυνείδητα τη μάνα του γιατί τον χρησιμοποιούσε, θα βρει μια γυναίκα και θα την εκδικείται. Δεν θα ξέρει οτι εκδικείται τη μάνα του. Η γυναίκα του θα την πληρώνει. Οταν μισείς τον πατέρα σου θα βρεις έναν σύντροφο και θα τον ανταγωνίζεσαι. Και ου τω καθεξής. Αυτά είναι ασυνείδητα. Δεν  τα γνωρίζουμε. Ύστερα ο έρωτας που πάντα δεν κρατάει περισσότερο απο χρόνο, θολώνει τα νερά.

Τυφλώνεται κανείς. Δεν βλέπει ποιός είναι ο άλλος. Γι’ αυτό λέμε: μην παντρεύεστε στον πρώτο χρόνο του έρωτα. Αφήστε να περάσει ο καιρός λίγο, να καταλαγιάσουν τα πράγματα, να δείτε ποιόν επιλέξατε και αν μετά δείτε οτι κάνετε χωριό, συνεχίστε. Στο ασυνείδητο κρύβουμε όλες τις απαγορευμένες μας επιθυμίες. Τον έρωτα για τους γονείς, το δολοφονικό μίσος για τα αδέρφια μας, οτιδήποτε δεν μπορεί να παραμείνει  στην συνείδησή μας για πολύ. Αισθήματα εκδίκησης και επιθετικότητας αλλά και αισθήματα έλξης και κατοχής του άλλου. Αυτά δεν μας ειναι γνωστά. Μόνο στα όνειρα μπορούμε με διαστρεβλωμένο τρόπο να τα δούμε αλλά δεν τα καταλαβαίνουμε αν δεν κάνουμε θεραπεία.

Αυτή η ασυνείδητη λοιπόν κασέτα παίζει διαρκώς και επηρεάζει όλη μας την ζωή. Από το τι επάγγελμα θα κάνουμε μέχρι τι φίλους διαλέγουμε και σε τί επιλογή ερωτικού αντικειμένου προσανατολιζόμαστε. Η τυχαιότητα στον ψυχισμό δεν έχει θέση. Το μόνο πράγμα για το οποίο μπορεί στην πραγματικότητα να παραπονεθεί κανείς, είναι το γεγονός ότι δεν του δόθηκε η ευκαιρία να διαλέξει την μητρική του φιγούρα. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί «τύχη». Στην ψυχική ζωή όμως, παρόλη την πολυπλοκότητά της, υπάρχει μια εκπληκτική τάξη. Τάξη που δεν φαίνεται «με γυμνό μάτι» αλλά μόνο με το εξειδικευμένο ψυχαναλυτικό μικροσκόπιο.

Ψυχοθεραπεία καί πόσο μπορώ να κρύβομαι από τον εαυτό μου

Είναι κοινή γνώση όλα αυτά. Και για τους γονείς και για την ασυνείδητη κασέτα αλλά πρόκειται για βαθιά κρυμμένη στον καθένα μας γνώση, επειδή περιέχει αισθήματα και αναπαραστάσεις που μας πονάνε και μας φοβίζουν. Επειδή για παράδειγμα όταν είναι κανείς μικρός και εξαρτάται απόλυτα από τους γονείς του δεν μπορει να τα βάλει μαζί τους, γι’ αυτό και φτιάχνει άμυνες για να μπορέσει να διαχειριστεί την επιθετικότητα και το μίσος που νιώθει γιαυτούς. Ταυτόχρονα, οι δυνάμεις της ερωτικής έλξης είναι τόσο δυνατές που δεν αποφασίζει κανένας να τις εγκαταλείψει τόσο εύκολα. Ειδικά αν οι συνθήκες είναι κάπως ομαλές, μαθαίνει κανείς να ζεί καί με τα καλά και με τα κακά. Όμως αυτό δεν είναι συνηθισμένη κατάσταση αλλιώς ο κόσμος θα ήταν ένας επίγειος παράδεισος. Όλη αυτή η γνώση ειναι κρυμμένη μέσα μας και ζητά να απελευθερωθεί. Πόσο μπορούμε να την κρατάμε κρυμμένη από τον ίδιο μας τον εαυτό; Δείτε τί γινεται με το οιδιπόδειο για παράδειγμα.

Ψυχοθεραπεία καί οιδιπόδειο

Ακριβώς όπως το μικρό κορίτσι είναι ερωτευμένο με τον πατέρα του αλλά φοβάται ακριβώς γιαυτό το λόγο οτι θα χάσει την αγάπη της μητέρας του οπότε ταυτίζεται με αυτήν, και όπως ακριβώς το μικρό αγόρι ειναι ερωτευμένο με τη μητέρα του αλλά φοβάται τον πατέρα του και γι’ αυτό ταυτίζεται μαζί του απωθώντας την ερωτική επιθυμία προς τη γυναίκα του πατέρα του, έτσι και το μίσος και η επιθετικότητα προς τους γονείς απωθούνται, αρνούνται, εκλογικεύονται, με κάποιο τρόπο δηλαδή καλύπτονται να μην φαίνονται. Εκεί οι γονείς πρέπει να ξέρουν τι να κάνουν. Αλλά δεν ξέρουν. Όταν δεν ξέρουμε κάτι, μπορούμε να ρωτήσουμε κάποιον ειδικό που ψάχνει τις σχέσεις γονέων και παιδιών και ξέρει πως αναπτύσσονται ψυχοσυναισθηματικά τα παιδιά. Επίσης ας μην ξεχνάμε ότι και ως γονείς κουβαλάμε τους δικούς μας γονείς μέσα μας. Και επαναλαμβάνουμε χωρίς να το ξέρουμε την δική μας παιδική ηλικία. Δηλαδή τα δικά μας μίση και επιθυμίες και απογοητεύσεις απο τους γονείς μας.

Ψυχοθεραπεία στο όνειρο, στην τέχνη, στα συμπτώματα και στον  φόνο

Μόνο στα όνειρα που βλέπουμε στο ύπνο μας κάθε βραδυ εμφανίζονται αυτές οι επιθυμίες αγάπης και μίσους απέναντι στις γονεϊκές φιγούρες. Είναι η μόνη οδός στην καθημερινότητά μας  το όνειρο για να μας δείξει τι έχουμε μέσα μας. Η άλλη οδός είναι η τέχνη, η δημιουργία, η επιστήμη, ο πολιτισμός. Και μία τρίτη κατεύθυνση είναι να κάνουμε ψυχικά συμπτώματα: κρίσεις πανικού, αϋπνίες, ανορεξία, καταθλιπτική διάθεση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αυτοκαταστροφικότητα, κτλ. Αν δεν πετύχει τίποτα από όλα αυτά τότε οι εχθρικές καί οι ερωτικές ορμές εκφράζονται αυτούσια. Αυτό σημαίνει οτι μπορεί ο άνθρωπος να γινει δολοφόνος ή να εχει ανεξέλεγκτη σεξουαλικότητα.

Σκοτώνει κανείς είτε τους άλλους είτε αυτοκτονεί. Με την αυτοκτονία σκοτώνω τους άλλους, είναι μία πράξη δολοφονίας που δεν μπορώ να διάπραξω σε εκείνους που μισώ και τη στρέφω προς τον εαυτό μου. Δολοφονώ όμως εκείνους που μισώ αυτοκτονώντας. Το ίδιο κάνω όταν αυτοκαταστρέφομαι. Όταν χαρακώνω τα χέρια μου, οταν παίρνω ναρκωτικά, όταν πίνω υπερβολικά, όταν σπαταλώ χρήματα. Κι όταν φεύγω από μία σχέση χωρίς να πω τίποτα, δολοφονώ τον άλλον. Κι όταν επιβάλλω τα θέλω μου στον άλλον και πάλι τον σκοτώνω αφού δεν με ενδιαφέρει τι θέλει εκείνος για τον εαυτό του. Το σκότωμα είναι στην καθημερινή ρουτίνα του ανθρώπου. Μόνο που κανείς δεν το παραδέχεται. Η άρνηση λειτουργεί σε όλο της το μεγαλείο. Στο όνειρο, η άρνηση λιγοστεύει και φαίνονται εκείνα που πραγματικά υπάρχουν. Καί όταν το όνειρο αφήνει να φανούν περισσότερα από όσα πρέπει, τότε είναι εφιάλτης.

Ψυχοθεραπεία και η «αγία οικογένεια»

Όσα και αν λέγονται λοιπόν, όσα και αν διαφημίζονται για την «αγία» οικογένεια, όση άρνηση και αν χρησιμοποιεί κανείς, «ξέρει» ασυνείδητα μέσα του ότι οι γονείς με την γέννηση των παιδιών τους  καλύπτουν τις δικές τους ανάγκες. Με όλα αυτά, είναι κανείς  εξ’ αρχής καταδικασμένος να πάρει ένα συγκεκριμένο μονοπάτι όπου θα πρέπει να νιώθει όσο το δυνατόν λιγότερα. Γιατί αν πραγματικά νιώσει αυτά που γίνονται στην πραγματικότητα, δεν θα βρεί πουθενά υποστήριξη.

Η μάνα που μπουκώνει το παιδί της να φάει οτι θέλει εκείνη και όποτε θέλει εκείνη, δεν ενδιαφέρεται για τις ανάγκες του παιδιού της. Ταίζει,  γιατί χρειάζεται να είναι εξαρτημένη. Φοβάται οτι θα την παρατήσουν όπως την παράτησε συναισθηματικά  η δικιά της μάνα και προσπαθεί να έχει πάντα κάποιον δίπλα της. Αυτό δημιουργεί οργή στα παιδιά και αργότερα επαναλαμβάνουν κι εκείνα τα ίδια στα δικά τους παιδιά. Πόσο όμως μπορεί να κρύβεται κανείς από τον ίδιο του τον εαυτό;

Ψυχοθεραπεία και ψυχικές συγκρούσεις

Όχι για πολύ. Κανείς δεν μπορεί να κρύβεται από τον εαυτό του για πολύ. Οι περισσότεροι όμως τι κανουν; Αλλάζουν κρυψώνες. Όταν παει να φανεί ο αληθινός τους εαυτός φεύγουν. Και ψάχνουν αλλού να κρυφτούν. Αλλάζουν συντρόφους, αλλάζουν τα αστεία τους, αλλάζουν φίλους, αλλάζουν χώρα, όταν κάνουν παιδιά τα χρησιμοποιούν ως ηθοποιούς στο δικό τους δράμα.

Το άγχος καραδοκεί διότι  η λύση της σύγκρουσης είναι πολύ μακριά. Μπερδεμένοι ταλαντεύονται και ψάχνουν να εξηγήσουν τις νευρώσεις τους. Τίποτα δεν εξηγεί όμως τον εξωτερικό κόσμο και τον εσωτερικό μας κόσμο καλύτερα από την ψυχοθεραπεία. Η ψυχοθεραπεία είναι μία μακροχρόνια στις περισσότερες περιπτώσεις διαδικασία η οποία βοηθάει τους ανθρώπους να κατανοήσουν τον εαυτό τους και να λύσουν τις ψυχικές συγκρούσεις τους.

Ψυχοθεραπεία καί επιθυμία καί απαγόρευση

Οι ψυχικές συγκρούσεις σχηματίζονται επειδή η επιθυμία συναντά την απαγόρευση. Επιθυμώ να σε μισήσω αλλά δεν στο δείχνω επειδή θα εχω συνέπειες ή σε μισώ αλλά σε αγαπώ ταυτόχρονα οπότε δεν μπορώ να σου επιτεθώ γιατί φοβάμαι οτι θα σε χάσω.

Η συνάντηση επιθυμίας και απαγόρευσης είναι δύσκολη για τον ψυχισμό. Αν το εγώ δεν καταφέρει να λύσει ομαλά τις συγκρούσεις τότε αυτές θα εκφραστούν μέσα από συμπτώματα. Καί όταν εμφανιστούν τα ψυχολογικά συμπτώματα τότε πρέπει να ζητήσουμε βοήθεια. Εκεί όμως υπάρχει υποστήριξη.

Ψυχοθεραπεία και ψυχολογικά συμπτώματα

Οι ψυχικές συγκρούσεις εκφράζονται μέσα από άγχος, κατάθλιψη, φοβίες, κρίσεις πανικού, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, εναλλαγές διάθεσης, καχυποψία, θυμό, παρανοϊκή συμπεριφορά, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αϋπνία, ανορεξία, βουλιμία, κατάχρηση ουσιών, εξαρτήσεις, υποχονδρία, ψυχοσωματικά συμπτώματα, διαταραχές της ερωτικής επιθυμίας, διαταραχές στην σεξουαλική διάθεση και λειτουργικότητα, ψυχώσεις, αυτοκαταστροφικότητα, τάσεις αυτοκτονίας, μανιοκατάθλιψη, φόβο απώλειας, παρατεταμένο πένθος, μελαγχολία, ανεξάντλητο θρήνο, σωματόμορφες διαταραχές, υστερική συμπεριφορά, διχασμό του εαυτού, παραλήρημα, ψευδαισθήσεις, κτλ. Η ψυχοθεραπεία βοηθάει να βρεθούν οι αιτίες αυτών των συμπτωμάτων.

Η ψυχοθεραπεία και οι ασυνείδητες αιτίες των συμπτωμάτων

Η ψυχοθεραπεία δεν αντιμετωπίζει μόνο τα ψυχολογικά συμπτώματα και τις ψυχολογικές διαταραχές αλλά και τις αιτίες τους. Τα ψυχολογικά προβλήματα εκδηλώνονται με συμπτώματα και έχουν συγκεκριμένες αιτίες. Το πρόβλημα ειναι οτι ο άνθρωπος δεν γνωρίζει τις αιτίες τους. Αν τις γνώριζε δεν θα είχε συμπτώματα. Η ψυχοθεραπεία λοιπόν τον βοηθάει να βρει τις αιτίες και όχι να σκεπάσει το πρόβλημα. Οσο το πρόβλημα σκεπάζεται, τόσο περισσότερα συμπτώματα εμφανίζονται.

Ψυχοθεραπεία και πατέρας και μητέρα

Για παράδειγμα, είναι φανερό οτι η αντίδραση σε καθετί εξουσιαστικό και η σύγκρουση με ότι εχει δύναμη, έχει να κάνει με την επιθετικότητα, τον ανταγωνισμό και τα αισθήματα μίσους απέναντι στον πατέρα ενώ η αντίδραση απέναντι σε μια πολιτεία η οποία αδιαφορεί για τους πολίτες της και δεν τους παρέχει την κατάλληλη φροντίδα, εχει να κάνει με αισθήματα απογοήτευσης και θυμού απέναντι στην μητρική φιγούρα. Αυτά τα αισθήματα ειναι τελείως ασυνείδητα, άγνωστα στον άνθρωπο που έχει αυτή τη συμπεριφορά.

Επειδή όμως τα αισθήματα μίσους, απογοήτευσης και θυμού δεν μπορούν να απευθυνθούν στις γονεϊκές φιγούρες από όπου και πηγάζουν στην πραγματικότητα, κατευθύνονται ή καλύτερα μετατίθενται κάπου αλλού. Συνήθως η μετάθεση γίνεται στον/στην σύντροφο, στους φίλους, στους εργοδότες, αλλά και στο κράτος, στην αστυνομία, στις ισχυρές χώρες, κτλ. Η ψυχοθεραπεία όμως βρίσκει τα αίτια και λύνει την ψυχική σύγκρουση.

Ψυχοθεραπεία και ασυνείδητες επιλογές

Δεν είναι εύκολος αυτός ο δρόμος της ψυχοθεραπείας γιατί έχει να αντιμετωπίσει ο άνθρωπος τις συγκρούσεις του. Αλλά είναι η ίδια η ζωή. Κάποιοι επιλέγουν να την ζήσουν. Κάποιοι άλλοι όχι. Συνήθως όσοι δεν επιλέγουν να ζήσουν την διαδρομή μιλάνε για «ελεύθερη βούληση».  Η ελεύθερη βούληση όμως δεν ειναι καθόλου ελεύθερη γιατί την κινούν ασυνείδητες ορμές.

Για ποιά ελευθερία μπορούμε να μιλάμε αν δεν γνωρίζουμε τον εαυτό μας και τα κίνητρά μας; Εξαρτιόμαστε απολύτως από τις ασυνείδητες συναισθηματικές μας ανάγκες και σε αυτόν τον τομέα δεν διαφέρουμε καθόλου απο τον πρωτόγονο. Όσο ασυνείδητα φερόταν εκείνος κινούμενος από τις μεγάλες συναισθηματικές του ελλείψεις, άλλο τόσο με τον ίδιο τρόπο φέρεται και ο σύγχρονος άνθρωπος. Τι κι αν ο πολιτισμός εχει προχωρήσει τεχνολογικά; Συναισθηματικά, ο άνθρωπος ειναι πρωτόγονος. Σκοτώνει τους άλλους για να εκδικηθεί την μητέρα του, τον πατέρα του, τα αδέρφια του και αδιαφορεί για οτιδήποτε άλλο εκτός από τον εαυτό του.

Με απλά λόγια, το ναρκισσιστικό υπόβαθρό του, αποτελεί την βάση και την ορμή των κινήτρων του. Η ελεύθερη βούληση λοιπόν του ανθρώπου δεν  είναι παρά ένας συστηματικά καλλιεργούμενος μύθος και η συναισθηματική ανωριμότητα αποτελεί την ψυχική  πραγματικότητά του). Αναρωτιέστε γιατί καλλιεργείται ο μύθος; Είναι σα να ρωτάτε γιατί οι γυναίκες αφήνουν τους άντρες να πιστεύουν ότι είναι το δυνατό φύλο. Τους αφήνουν να το πιστεύουν αυτό γιατί όπως είπαμε πιο πάνω η πατρική λειτουργία οφείλει να έχει έναν προστατευτικό ρόλο απέναντι στην απέραντη συμπαντικότητα της μητρικής αγάπης. Είναι το δίχτυ ασφαλείας για να δημιουργηθεί, για να δομηθεί και για να πλαισιωθεί η μητρική αγάπη, ούτως ώστε να μην είναι τοσο φοβιστική όσο ήταν στις περιπτώσεις που έλειπε το στήθος.

Η συνείδηση οφείλει να έχει μία κεντρική θέση στην ζωή του ανθρώπου και η λειτουργία της εξαρτάται από την εισαγωγή της πατρικής δομής  στο ασυνείδητο του νεοεισερχόμενου όντος στον κόσμο. Έτσι, οι ασυνείδητες επιλογές θα πάρουν τον δρόμο νέων μετασχηματισμών, αποφεύγοντας τα κενά που δημιουργεί το χαοτικό περιβάλλον του συγχωνευμένου με το στήθος εαυτού.

Χρησιμοποίησα την τελευταία αυτήν διατύπωση για να δείξω την σημαντικότητα αλλά και την αναγκαιότητα των ασυνείδητων λειτουργιών και να πώ με απλά λόγια ότι ο άνθρωπος δεν είναι δυνατόν να εξακολουθεί να νομίζει ότι ειναι ελεύθερος. Είναι δέσμιος των ασυνείδητων επιθυμιών του οι οποίες δεν μένουν ανενεργές. Συνέχεια χτυπούν την πόρτα της συνείδησης, ενοχλώντας την. Όσο αγνοούμε  αυτό το «κουδούνι» και κλεινόμαστε στο διαμέρισμα της συνείδησης νομίζοντας ότι γνωρίζουμε την πραγματικότητά μας, τόσο περισσότερα συμπτώματα θα έχουμε.

Ως ειδικός ψυχικής υγείας καταλαβαίνω τους φόβους που υπάρχουν στην συναισθηματική ζωή και τις άμυνες που χρησιμοποιούν οι ανθρωποι. Είμαι όμως και σε θέση να πω ότι σήμερα δεν υπάρχει άλυτο ψυχικό πρόβλημα. Αλλά θέλει θεραπεία. Μακροχρόνια σε πολλές περιπτώσεις, αλλά θεραπεία υπάρχει. Γίνεται σε οργανωμένο πλαίσιο και με συγκεκριμενο τρόπο καί βοηθάει να επουλωθούν οι πληγές. Να επανορθωθούν. Ωστόσο, η ψυχοθεραπεία, παρόλο που μπορεί να τους βοηθήσει, δεν αφορά όλους τους ανθρώπους.

Η ψυχοθεραπεία δεν αφορά όλους τους ανθρώπους

Η ψυχοθεραπεία δεν είναι κατάλληλη για όλους τους ανθρώπους. Οι περισσότεροι θα μείνουν εξω από αυτή την διαδικασία ζωής. Ούτε αντέχουν όλοι μία πραγματική σχέση. Οι περισσότεροι ζουν και θα συνεχίσουν να ζουν  με τον ψεύτικο εαυτό τους και δεν θα θελήσουν ποτέ να αποκαλύψουν τον αληθή εαυτό τους.

Ο ψεύτικος εαυτός είναι μια άμυνα που έχουμε δημιουργήσει όλοι μας απέναντι σε φόβους που προέρχονται από την σχέση μας με την μητέρα μας στον πρώτο χρόνο ζωής. Άρα μας είναι χρήσιμος. Όμως δεν μπορούμε να επικοινωνήσουμε με τον ψεύτικο εαυτό μας. Οπότε είμαστε υποχρεωμένοι να προσπαθήσουμε να κοιτάξουμε προς τον αληθινό μας εαυτό. Αυτό γίνεται σταδιακά με θεραπεία.

Παρόλο που η ενημέρωση όμως έχει εκτιναχθεί σήμερα λόγω του Internet και όλοι μπορούν να έχουν πρόσβαση στο τί είναι ψυχοθεραπεία, ποιά ειναι τα αποτελέσματά της, και πως λειτουργεί, είναι λίγοι εκείνοι οι οποίοι θα ξεπεράσουν τις άμυνες τους και θα ξεκινήσουν το ταξίδι. Είναι οι άνθρωποι οι πιο ευαίσθητοι.

Εκείνοι που υπέστησαν τα πάνδεινα στις οικογένειές τους όπου τα πάντα κρύβονταν με επιμέλεια και που κατάλαβαν ότι κάτι περισσότερο πρέπει να κάνουν αν θέλουν να καταλάβουν ποιά ήταν η μαμά τους, ποιός ήταν ο πατέρας τους, πως επηρέασε η σχέση μαζί τους την ζωή τους, τί συνέβη με τα αδέρφια τους, ποιά είναι η σεξουαλικότητά τους, γιατί μπορεί να δυσκολεύονται να κάνουν σχέσεις, πόσο μίσος κρύβουν μέσα τους και τί το κάνουν αυτό το μίσος, κτλ. Είναι δηλαδή άνθρωποι που έχουν μέσα τους την αμφισβήτηση, σκέπτονται, αναζητούν, τους ενδιαφέρει να μάθουν, τους ενδιαφέρει να επικοινωνήσουν σε ενα βαθύτερο επίπεδο.

Ψυχοθεραπεία και άμυνες

Στο σύντομο πέρασμά του από τη ζωή, ο άνθρωπος ερωτεύεται τη φιγούρα που τον φρόντισε, νιώθει ερωτικά και επιθετικά συναισθήματα για τους γονείς του και τα αδέρφια του από την βρεφική ηλικία ακόμα, και προσπαθεί να λύσει τις συγκρούσεις που δημιουργούνται ανάμεσα στις επιθυμίες του και τις απαγορεύσεις.

Το «εγώ» του, είναι ο συντονιστής αυτής της διαρκούς προσπάθειας. Όταν δεν μπορεί να λύσει μια σύγκρουση καταφεύγει σε άμυνες. Αρνείται (όχι δεν νιώθω μίσος για την μητέρα μου), εκλογικεύει (δεν φταίω εγω για την αποτυχία μου στο μάθημα, ο καθηγητής ηταν στριμμένος), μεταθέτει (αντί να νιώσω ζήλεια για τον αδερφό μου ζηλεύω τη γυναίκα μου), προβάλλει (εσύ είσαι ο κακός δεν είμαι εγώ), αντιστρέφει (δε νιώθω μίσος, αγάπη νιώθω), και διάφορες άλλες άμυνες. Όμως στην πορεία της ζωής, οι άμυνες εξασθενούν και δεν μπορούν να εξακολουθήσουν να εξυπηρετούν τους σκοπούς για τους οποίους είχαν επιστρατευτεί. Οπότε τότε δημιουργούνται συμπτώματα. Είτε λοιπόν πρέπει τότε να βρεθούν νέοι μηχανισμοί άμυνας, είτε το άτομο απλώς θα υποφέρει από τα συμπτώματα, είτε θα κάνει θεραπεία.

Οι περισσότεροι βρίσκουν  νέους μηχανισμούς (όχι για πολυ). Άλλοι απλώς υποφέρουν από τα συμπτώματά τους. Ενα μικρό ποσοστό καταφεύγει σε θεραπεία και μόλις πάει να αγγίξει το πρόβλημα πανικοβάλλεται και εγκαταλείπει. Και ένα πολύ μικρότερο ποσοστό αναζητά θεραπεία για να λύσει το πρόβλημα, μπαίνει στην θεραπευτική σχέση, δουλεύει μακροχρόνια και δημιουργεί πλήρη εικόνα για τον εαυτό του. Τον καταλαβαίνει καλύτερα, τον φροντίζει καλύτερα, μαθαίνει να ζεί αντιμετωπίζοντας τα προβλήματα και όχι κρύβοντάς τα, αναλύει τους γονείς του μέσα του, τα τραύματα που έζησε, γνωρίζει καλύτερα την σεξουαλικότητά του, αισθάνεται τα αισθήματα μίσους και οργής που υπάρχουν μέσα του. Το ταξίδι της ψυχοθεραπείας είναι ένα ταξίδι στο σύμπαν του ψυχισμού ή αλλιώς στο ωκεάνιο αίσθημα της πρώτης ερωτικής σχέσης με την μητέρα μας.

Ψυχοθεραπεία και όσοι μπήκαν στο ταξίδι της

Εγώ μπορώ ως θεραπευτής, να σας διαβεβαιώσω ότι τα εικοσάχρονα παιδιά που έρχονται για θεραπεία έχουν θάρρος να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες τους. Αυτά τα παιδιά έχουν εκατομμύρια φορές περισσότερο θάρρος από όσους γονείς βασάνισαν ουσιαστικά τα παιδιά τους προσπαθώντας να τα χρησιμοποιήσουν για να είναι εκείνοι καλά.

Και μπορώ να σας πω επίσης για γονείς που στα 40 αναγνώρισαν οτι κάτι δεν κάνουν καλά και ήρθαν να δουλέψουν με τον εαυτό τους. Να μάθουν τον εαυτό τους και την ασυνείδητη πλευρά των συναισθημάτων, των σκέψεων και των πράξεων τους. Νέες μανάδες που ζήτησαν βοήθεια για το πως να μεγαλώσουν το μωρό τους. Πατεράδες που αντιλήφθησαν οτι δεν ξέρουν πως να ειναι πατεράδες ούτε σύζυγοι. Ζευγάρια τα οποία θέλησαν να μάθουν αν ταιριάζουν πριν παντρευτούν και ζευγάρια που θέλουν να χωρίσουν αλλά θέλησαν να καταλάβουν το γιατί. Άνθρωποι επίσης με σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα και υπό φαρμακευτική αγωγή που ζήτησαν  υποστήριξη.

Και οι ίδιοι οι θεραπευτές, και εγω προσωπικά, όλοι όσοι ασχολούμαστε επιστημονικά με την ψυχική υγεία, έχουμε κάνει θεραπεία. Εγώ προσωπικά εχω κάνει πάνω απο δέκα χρόνια θεραπείας εκτός από τις σπουδές, την εκπαίδευση και την πρακτική, τα ειδικά σεμινάρια και την εποπτεία. Εμείς οι ειδικοί ψυχικής υγείας βρισκόμαστε συνέχεια σε κάποιου είδους διαδικασία, είτε αυτή ειναι θεραπευτική, είτε είναι εποπτική, είτε είναι σεμιναριακή, διότι έχουμε αναλάβει ανθρώπους και έχουμε το νού μας να είμαστε εμείς πρώτα καλά για να μπορούμε να βοηθούμε αποτελεσματικά. Και για μας ισχύουν όλα όσα λέω εδώ στο άρθρο αυτό. Το ταξίδι της θεραπείας το κάνουμε συνέχεια εμείς.

Προσωπικά το απολαμβάνω ακόμα  καί μετά από τόσα χρόνια γιατί μου δείχνει ποιά είναι κάθε φορά τα κινητρά μου, από που πηγάζουν, μου ρίχνει φως σε κάποια σκοτεινά μου σημεία. Και αρκετές φορές με δυσκολεύει. Γιαυτό και συναισθάνομαι τον πόνο των ανθρώπων. Επειδή έχω δεί και συνεχίζω να βλέπω τα δικά μου.

Αλλά η μεγαλύτερη χαρά μου, είναι όταν μετά από ενα διάστημα, διαφορετικό για τον καθένα, οι άνθρωποι κάνουν καλύτερες σχέσεις, απελευθερώνονται από τα συμπτώματα τους και μπορούν να απολαμβάνουν την ζωή τους. Δεν μπορώ να τους βοηθήσω όλους. Αρκετούς ανθρώπους όμως μπορώ και είμαι περήφανος που έχω καταφέρει να τους βοηθήσω να κάνουν το δικό τους ταξίδι.

Σε όλες τις περιπτώσεις υπάρχουν εμπόδια, προβλήματα, διάφορες και διαφορετικές συναισθηματικές συγκρούσεις αλλά καί συναισθήματα ευγνωμοσύνης, συνεργασίας και χαράς. Αυτό συμβαίνει επειδή στην  θεραπευτική σχέση βιώνουμε την σχέση μας με την οικογενειά μας, τις συναισθηματικές συγκρούσεις μας. Αυτή τη φορά όμως με τρόπο που είναι επανορθωτικός.

Καλό ταξίδι ψυχοθεραπείας

Σε όσους από εσάς λοιπόν ενδιαφέρεστε  να ξεκινήσετε  το ταξίδι της ψυχοθεραπείας, σας εύχομαι καλό ξεκίνημα μιας γνώσης ζωής με πολλά ενδιαφέροντα και πλούσια πράγματα που δεν μπορεί κανείς να βρεί στον καταναλωτισμό, ούτε μπορεί να ανακαλύψει πηγαίνοντας γεωγραφικά ταξίδια ή ανεβαίνοντας βουνά. Το ταξίδι αυτό γίνεται μέσα μας και λέγεται «ψυχανάλυση». Είναι η ουσία της ζωής γιατί φωτίζει κάθε ανεξερεύνητη πλευρά μας από την περίοδο που ήμασταν ακόμα επιθυμίες των γονιών μας μέχρι και σήμερα. Δεν είναι εύκολο, αλλά είναι πραγματικό και είναι ελπιδοφόρο. Ρωτήστε όσους έχουν μπει στην διαδικασία να σας πουν την εμπειρία τους. Ρωτήστε όμως αυτούς που το έκαναν το ταξίδι και όχι εκείνους που έκαναν πέντε επισκέψεις και λένε οτι έκαναν θεραπεία. Στην εποχή μας δεν μπορούμε ευτυχώς να κρυβόμαστε πια πίσω από το δάχτυλο μας. Όλα είναι γνωστά και δεν υπάρχουν δικαιολογίες όταν ένας άνθρωπος θέλει να προχωρήσει μπροστά.

Ψυχοθεραπεία σημαίνει κοιτάζω προς τα μέσα

Δεν υπάρχουν δικαιολογίες όταν εχεις αποφασίσει να κοιτάξεις προς τα μέσα. Οι περισσότεροι αυτό το λένε εγωισμό και το θεωρούν κάτι κακό. Καί αυτή είναι η μεγαλύτερη άμυνα για να μην μάθω ποτέ να αγαπώ. Γιατί η πραγματική αγάπη ειναι κάτι άγνωστο για τους ανθρώπους και τους φοβίζει. Εγώ λοιπόν αυτό το: «κοιτάω προς τα μέσα», το λέω: “μαθαίνω τον εαυτό μου και μετά ίσως μπορέσω να αγαπήσω κι εσένα”.

Ώρα για ψυχοθεραπεία Καλέστε έναν ειδικό ψυχικής υγείας

Μην διστάσετε να καλέσετε έναν ειδικό ψυχικής υγείας οταν αισθανθείτε οτι ήρθε η ώρα να ξεκινήσετε το ταξίδι της ψυχοθεραπείας σας. Βεβαιωθείτε οτι βρήκατε κάποιον ειδικό που είναι ψυχολόγος ή ψυχίατρος και έχει απαραιτήτως σπουδές ψυχοθεραπείας. Από την στιγμή που ξεκινήσετε θεραπεία, η ζωή αποκτά πραγματικό νόημα. Δεν αξίζει τον κόπο να ταλαιπωρείται κανείς σε όλη του τη ζωή μόνο και μόνο επειδή αρνείται ότι η μαμά του δεν είχε την ικανότητα να τον φροντίζει ή ότι ο πατέρας του ήταν τελείως αδιάφορος. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αγαπούν τα παιδιά τους ούτε τους ενδιαφέρει ποιά ειναι. Απλώς χρησιμοποιούν τα παιδιά τους για να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες. Αν κάτι μπορεί να αλλάξει κανείς σε αυτή τη ζωή και να μην μεταφέρει τα ίδια χαρακτηριστικά στα δικά του παιδιά καθώς επίσης αν θέλει κανείς να μάθει λίγο να αγαπάει πραγματικά και όχι να αγαπάει για να πάρει κάτι από τον άλλον, τότε αξίζει τον κόπο να μπεί στο θεραπευτικό ταξίδι.

Ψυχοθεραπεία είναι η βιωματική σχέση και όχι η θεωρία

Και δυο τελευταίες σημαντικές κουβέντες να σας πω ακόμα. Η θεραπεία δεν γίνεται διαβάζοντας βιβλία για το «πως να βελτιωθώ σαν άνθρωπος» ή για το «πως να μιλήσω στην κόρη μου για το σεξ». Ούτε θεραπεία γίνεται διαβάζοντας ψυχολογικά άρθρα. Η θεραπεία είναι βιωματική. Εχει αξία επειδή στηρίζεται στην σχέση και όχι σε τεχνικές. Επειδή μέσα στην θεραπευτική σχέση ξαναζεί κανείς την σχέση του με τον πατέρα του, με την μητέρα του,  με τα αδέρφια  του και με όλες τις σημαντικές φιγούρες της ζωής  του. Μόνο που τις ζει επανορθωτικά. Η θεραπευτική σχέση δεν έχει καμμία ομοιότητα με τις σχέσεις όπως τις γνωρίζουμε.

Στην σχέση αυτή αναλύουμε τρία πράγματα: 1) το τι συμβαίνει μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου, 2) τις χωρίς λογοκρισία σκέψεις του θεραπευόμενου ο οποίος μιλάει ελεύθερα για όποιο θέμα θέλει και 3) τα όνειρα που βλέπει στον ύπνο του διότι έχουν πολύ μεγάλη αξία αφού αποκαλύπτουν τις ασυνείδητες σκέψεις του. Αυτή η διαδικασία λέγεται: ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία. Στις περισσότερες περιπτώσεις βοηθάει αν γίνεται με την συχνότητα της μίας φοράς την εβδομάδα. Ασφαλώς κάθε άνθρωπος αντιμετωπίζει διαφορετικά σε είδος και σε ένταση προβλήματα οπότε η συχνότητα μπορεί να τροποποιηθεί. Έτσι, μπορείτε να είστε και λίγο προετοιμασμένοι αν ενδιαφέρεστε να ξεκινήσετε το ταξίδι.

Κλείνοντας, θα ήθελα να σας πώ ότι οι άνθρωποι που κάνουν θεραπεία γενικά είναι περισσότερο ώριμοι συναισθηματικά,  μπορούν να επικοινωνήσουν βαθύτερα με τους άλλους και να τους  συναισθανθούν. Αυτό σημαίνει ότι γίνονται καλύτεροι γονείς αφού έχουν καλλιεργήσει την ικανότητά τους να ακούνε τα παιδιά τους αλλά κυρίως να μην επαναλαμβάνουν τα παθολογικά μοτίβα που κληρονόμησαν από την δική τους οικογένεια.

Νέοι γονείς, άνθρωποι που σκέφτονται να παντρευτούν, μητέρες που δεν ξέρουν πως να επικοινωνήσουν με το παιδί τους, σύζυγοι που βρίσκονται σε διάσταση ή λίγο πριν το διαζύγιο, και άνθρωποι με ξαφνικά εμφανιζόμενα ή με χρόνια προβλήματα, θα μπορούσαν να βοηθηθούν σημαντικά απο την ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία. Σε βραχυπρόθεσμο ή μακροπρόθεσμο επίπεδο, ανάλογα με τις ανάγκες και τα προβλήματα που υπάρχουν, θα μπορούσαν να έχουν σοβαρή στήριξη στην προσπάθειά τους να καταλάβουν τί τους συμβαίνει και να απαλλαγούν από τα συμπτώματά τους.

Πιστεύω οτι στα επόμενα χρόνια θα αυξηθεί περισσότερο η τάση που ήδη παρατηρείται να ξεκινούν ψυχοθεραπεία άνθρωποι ανεξαρτήτως ηλικίας, εμπιστευόμενοι ένα επιστημονικό πλαίσιο που πάρα πολλά  χρόνια τώρα είναι γνωστό ότι μπορεί να βοηθήσει στην ψυχολογική σταθερότητα και ισορροπία τους.

Σας εύχομαι καλή σας διαδρομή και καλή συνέχεια.

Μιχάλης Πατεράκης

Ψυχολόγος Ψυχοθεραπευτής

Ψυχαναλυτικής Κατεύθυνσης

Καρνεάδου 37, Κολωνάκι

Τηλ: 211 71 51 801

www.psychotherapy.net.gr

Μια τελική προσθήκη: δεν είναι δυνατόν να μιλήσω και να αναλύσω διεξοδικά μέσα σε ένα άρθρο πολλά πράγματα. Όποιος ενδιαφέρεται όμως να μάθει και άλλα σχετικά με την λειτουργία του ψυχισμού, μπορεί να διαβάσει περισσότερα στην σελίδα μου: www.psychotherapy.net.gr Επίσης, κάθε Δευτέρα και Πέμπτη 20:30 – 21:00 εχω καθιερώσει το 10’ min free call οπότε και  μπορείτε να με καλέσετε για να σας δώσω μία πρώτη κατεύθυνση, εάν μπορώ, σε αυτό που σας απασχολεί.