Η Ψυχαναλυτική Προσέγγιση του Winnicot για την Ομαλή Βρεφική Ανάπτυξη

Στάδια Εξέλιξης
Στην δουλειά του με διαταραγμένα παιδιά και τις μητέρες τους, ο Winnicot  ανέπτυξε μερικές από τις πιο σημαντικές ιδέες του. Μέσα από αυτές δημιούργησε το οραμά του σχετικά με το τί είναι αυτό στο οποίο θα έπρεπε να αποσκοπεί η ψυχοθεραπεία. Η ουσία των ιδεών του σχετικά με τις αντικειμενότροπες σχέσεις και την ιδέα του Holding environment (ένα φροντιστικό περιβάλλον) συνοψίζεται στα εξής:

Α) υποκειμενική παντοδυναμία (συμβιωτική παντοδυναμία)
Β) αντικειμενική πραγματικότητα
Γ) Μεταβατικό αντικείμενο
Δ) Μεταβατική εμπειρία

Τα τέσσερα αυτά πράγματα είναι πολύ σημαντικά στην ανάπτυξη του ανθρώπου, επειδή όχι μόνο συνδέονται αλλά καί εκτείνονται πέρα από τη βρεφική ηλικία. Επίσης εξηγούν τις δυσλειτουργείες της ενήλικης ζωής. Ένα άτομο το οποίο είναι απορροφημένο με τον εαυτό του, παραμένει στην φάση της συμβιωτικής παντοδυναμίας, ενώ ένα άτομο το οποίο είναι μεν επιφανειακά προσαρμοσμένο αλλά δεν αισθάνεται μοναδεικό και παθιασμένο, δεν έχει προχωρήσει πέρα από την αντικειμενική πραγματικότητα.

Η μεταβατική εμπειρία είναι κρίσιμης σημασίας για το αναπτυσσόμενο άτομο, καθώς του επιτρέπει να συνδέσει την έκφραση του εαυτού του με την υποκειμενικότητα των άλλων. Είναι σε αυτό το σημείο ακριβώς που το παιδί μπορεί να προχωρήσει πέρα από την συμβιωτική σχέση με την μητέρα του, στην ατομικοποίησή του και στην αποχώρησή του από καί από έναν καθαρά υποκειμενικό κόσμο αλλά καί από έναν καθαρά αντικειμενικό κόσμο.

Η ανάπτυξη του πρώτου καιρού
Σύμφωνα με τον Winicott, ένα νεογέννητο παιδί υπάρχει μέσα σε ένα φάσμα ή μέσα σε μια ροή στιγμών τα οποία είναι μη ολοκληρωμένα ή μη συνδεδεμένα αλλά που μέσα σε αυτά είναι άνετα. Αυτή η ύπαρξη είναι ευχάριστη και όχι τρομακτική για το παιδί. Αυτές οι πρώιμες εμπειρίες είναι κρίσιμης σημασίας για την κανονική ανάπτυξη της προσωπικότητας. Το πρόσωπο το οποίο είναι υπεύθυνο να παρέχει αυτό το πλαίσιο είναι η μητέρα και αν αυτό το περιβάλλον δεν παρέχεται από αυτήν, τότε οι ελλείψεις θα εκδηλωθούν αργότερα στην ζωή του παιδιού. Το βρέφος σταδιακά αναπτύσεται από το μή ολόκληρο αυτό ρεύμα, σε μια κατάσταση όπου είναι ικανό να διακρίνει καθαρά τα περιβάλλοντα αντικείμενα.

Το Φροντιστικό Περιβάλλον
Για την παγίωση ενός υγιούς εαυτού του βρέφους, είναι κρίσιμο η μητέρα να είναι εκεί όταν το βρέφος την χρειάζεται. Όταν δεν συμβάινει αυτό υπάρχουν συνέπειες. Αλλά ακόμα πιο σημαντικές συνέπειες υπάρχουν όταν η μητέρα υποχωρεί εκεί όπου δεν την χρειάζεται το βρέφος. Το φροντιστικό περιβάλλον είναι ένας φυσικός-σωματικός χώρος μέσα στον οποίο προστατεύεται χωρίς να ξέρει ότι προστατεύεται. Όταν ένα μώρό γεννιέται, η μητέρα υπεραπασχολείται μαζί του. Κάτω από ιδανικές συνθήκες η μητέρα απομακρύνεται από την κατάσταση της υπεραπασχόλησης και με αυτό τον τρόπο παρέχει στο βρέφος ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο το βρέφος είναι ελεύθερο να κινηθεί και να μάθει από την εμπειρία που παίρνει. Για το βρέφος αυτό σημαίνει ότι ότι αρχίζει να καταλαβαίνει ότι υπάρχει ένας εξωτερικός κόσμος (αντικειμενική πραγματικότητα) ο οποίος δεν είναι πάντα έτοιμος να εκπληρώσει τις επιθυμίες του. Το βρέφος δεν έχει ξαναπαρατηρήσει αισθήματα εξάρτησης αφού η μητέρα του ήταν πάντα εκεί για το βρέφος. Τώρα υπάρχουν και άλλοι άνθρωποι με τις δικές τους επιθυμίες. Επιθυμίες οι οποίες μπορεί να είναι διαφορετικές από τις δικές του. Με το να συναντά τις ανάγκες του βρέφους η μητέρα το προστατεύει από τις αρνητικές κινήσεις στον εξωτερικό κόσμο. Το βρέφος αντιδρά σε παρορμήσεις οι οποίες συνήθως απαντώνται.

Αλλά τί συμβαίνει όταν η μητέρα δεν παρέχει το φροντιστικό περιβάλλον μέσα στο οποίο το παιδί μπορεί να μεγαλώσει και να γίνει ένας υγιής εαυτός; Ή τί συμβαίνει όταν παρέχει πάρα πολλά ερεθίσματα σε επίπονα επίπεδα; Η ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού παύεται και το παιδί βιώνει μια πτώση. Μπορεί να αισθάνεται ότι το αγνοούν επειδή δεν απαντά κανείς στις επιθυμίες του και μπορεί να βιώνει προβλήματα στην υποκειμενικότητά του. Μπορεί να τραυματιστεί ψυχολογικά.

Υποκειμενική Παντοδυναμία
Κατά την διάρκεια αυτής της προόδου, το παιδί βιώνει μία φάση την οποία ο Winnicott αναφέρει ως υποκειμενική παντοδυναμία. Αυτή η εμπειρία λαμβάνει χώρα όταν η σχέση μητέρα-παιδί είναι τελείως συμβιωτική κι έτσι το παιδί βιώνει τα πάντα υποκειμενικά. Σε αυτό το σημείο τοπαιδί νιώθει σα να είναι συγχωνευμένο με την μητέρα. Το μωρό θεωρεί τον εαυτό του και την μητέρα μαζί ως πανίσχυρο δίδυμο και ως το κέντρο της ύπαρξης. Αυτό συμβαίνει επειδή ότι φαντάζεται το μωρό, συμβαίνει. Για παράδειγμα, όταν το μωρό πεινάει, αρχίζει και κλαίει, και η μητέρα ανταποκρίνεται. Από την πλευρά της αντίληψης του μωρού, τότε εμφανίζεται το στήθος. Για το μωρό είναι σαν να είναι οι επιθυμίες του για το στήθος οι οποίες το έκαναν να εμφανιστεί. Σχεδόν σαν οι δικές του επιθυμίες να είναι εκείνες οι οποίες δημιούργησαν το στήθος. Οι ανταποκρίσεις της μητέρας είναι σημείο κλειδί κατά τη διάρκεια της υποκειμενικής παντοδυναμίας επειδή η μητέρα είναι σε μία κατάσταση όπως την ονόμασε «πρωταρχικής μητρικής υπεραπασχόλησης με το βρέφος». Αυτή η υπεραπασχόληση σημαίνει ότι η μητέρα προσαρμόζει όλη της την ύπαρξη και την συνακόλουθη συμπεριφορά της σε ότι το βρέφος εκφράζει, εύχεται ή επιθυμεί. Επειδή η κατάσταση της μητέρας της επιτρέπει να έχει αυτές τις ανταποκρίσεις, το μωρό βιώνει μια κατάσταση ψευδαίσθησης, όπως την ονομάζει ο Winnicott. Η στιγμή της ψευδαισθησης είναι η πίστη του βρέφους (πίστη η οποία βασίζεται στην εμπειρία του) ότι η επιθυμία του για αντικείμενο δημιούργησε το αντικείμενο.