Σύγχρονες Ψυχαναλυτικές Προσεγγίσεις Στην Ψυχική Υγεία

Η θεραπεία των ψυχονευρώσεων σήμερα είναι πιο αποτελεσματική από ποτέ. Η ανάπτυξη της επιστήμης της ψυχολογίας, της ψυχανάλυσης καί της ψυχιατρικής, είναι εντυπωσιακή τα τελευταία χρόνια. Πιο συγκεκριμένα, οι ψυχολόγοι μπορούν να εκμεταλλεύονται στο έπακρο την ερευνητική μεθοδολογία με σκοπό την αποκωδικοποίηση της συμπεριφοράς. Οι ψυχίατροι έχουν στα χέρια τους τα εξαιρετικής αποτελεσματικότητας φάρμακα των εκλεκτικών αναστολέων της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης. Οι ψυχαναλυτές έχουν διευρύνει την κατανόηση του ψυχικού οργάνου χρησιμοποιώντας την θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Αν στα παραπάνω προσθέσουμε την ανάπτυξη της ψυχομετρίας, τότε γίνεται φανερό ότι οι επιστήμες της ψυχικής υγείας μπορούν να αντιμετωπίσουν ουσιαστικά κάθε ψυχική ασθένεια.

Υπάρχουν βεβαίως πάντα μέσα στη σφαίρα της ψυχοπαθολογίας καί καταστάσεις οι οποίες παρουσιάζουν συμπτωματολογία μεγάλης έντασης, οπότε προκαλούν το δισταγμό καί την αμφισβήτηση όσον αφορά στην πιθανότητα της αποκατάστασής τους. Η επιστημονική έρευνα καί η κλινική εμπειρία όμως αποδεικνύουν καθημερινά ότι δεν έχουμε λόγο να αμφισβητούμε ότι η αποκατάσταση είναι εφικτή ακόμα καί σε αυτές τις βαρύτερες περιπτώσεις. Ας δούμε λοιπόν μία νέα προσέγγιση η οποία προέρχεται από τον κλάδο της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας.

Οι ψυχολόγοι διεθνώς συμφωνούν σήμερα ότι η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία έχει την δυνατότητα να συνδυάσει αποτελεσματικά την κλασσική φρουδική θεωρία με την μεταγενέστερη θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Αυτή η νέα θεραπευτική προσέγγιση αποτελεί ένα καινούριο θεωρητικό καί κλινικό πλαίσιο το οποίο δίνει πολύ μεγάλη σημασία στην δόμηση του ψυχισμού ταυτοχρόνως με τις σχέσεις τις οποίες αναπτύσσει με τον εξωτερικό κόσμο (μητρική φιγούρα). Η συνδυαστική προσπάθεια των δύο θεωριών δεν είναι τόσο απλή όσο φαίνεται καί προφανώς αυτή η δυσκολία προέρχεται από τα στερεότυπα της μακροχρόνιας εκπαίδευσης των ειδικών ψυχικής υγείας. Τα στερεότυπα αυτά είναι δυνατόν να ξεπεραστούν από τη στιγμή που η πορεία της θεραπείας δείχνει ότι είτε το ένα είτε το άλλο μοντέλο από μόνο του μπορεί να αντιμετωπίσει την ασθένεια έως το σημείο της εξαφάνισης των συμπτωμάτων. Οι εξοικειωμένοι όμως με την ψυχανάλυση ψυχολόγοι, αναγνωρίζουν αμέσως ότι τα συμπτώματα μπορούν να θεραπευθούν σχετικά εύκολα καί ότι αυτός είναι ένας στόχος ο οποίος είναι χρήσιμος για την ψυχική ανάπτυξη η οποία έρχεται κατόπιν. Μετά την θεραπεία των συμπτωμάτων, έρχεται η «θεραπεία του εαυτού» ο οποίος:

1) σπατάλησε αρκετή ψυχική ενέργεια μέχρι εκείνη τη στιγμή της αποθεραπείας,
2) χρειάζεται χρόνο επεξεργασίας, της χωρίς συμπτώματα μεταθεραπευτικής περιόδου,
3) αναπτύσσει νέους σχετικά ευέλικτους μηχανισμούς αύξησης της ικανοποίησης καί μείωσης της έντασης, καί
4) αναζητά ολοένα καί νέες συνδέσεις μεταξύ συνειδητού και ασυνειδήτου

Αυτά είναι αυτονόητα για τους εξοικειωμένους ειδικούς ψυχολόγους αλλά καί για τους θεραπευμένους ασθενείς. Προκειμένου όμως να μπορέσει να επιτευχθεί όλη αυτή η εργασία, χρειάζεται ο συνδυασμός νεων ψυχολογικών θεραπευτικών προσεγγίσεων στις ψυχονευρώσεις. (Ο προαναφερόμενος συνδυασμός) Από τον συνδυασμό αυτό προκύπτουν ορισμένα ερωτήματα. Ένα θεμελιώδες από αυτά τα ερωτήματα είναι:

1) πως συνδυάζεται σε κλινικό επίπεδο η χρήση της συνειδητοποίησης απωθημένου υλικού ταυτόχρονα με την ανάδειξη της επαφής με τον εξωτερικό κόσμο; Με άλλα λόγια, πως μπορούμε να δουλέψουμε με την ανάδυση απωθημένου υλικού ταυτοχρόνως με τα κλαινικά αντικείμενα, την μεταβατική εμπειρία του Winnicott, την συμβίωση καί ατομικοποίηση της Mahler καί την θεωρία της συνδεσης-αποσύνδεσης τουBowlby;

Η απάντηση έρχεται από την σύγχρονη μεθοδολογία της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας η οποία αναλύει την μεταβίβαση χωρίς να αδιαφορεί για τα ευρήματα των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Αυτή είναι η λύση του αινίγματος. Το θεραπευτικό αποτέλεσμα είναι μόνιμο και η συνειδητοποίηση των απωθήσεων πιο ολοκληρωμένη. Αναμφισβήτητα παραμένει το διαχρονικό ερώτημα περί τέλους της θεραπείας, όμως αυτό δεν μας εμποδίζει να αναγνωρίσουμε ότι το ασυνείδητο συμμαχεί με τις συνδυαστικές θεραπευτικές μας προσπάθειες.

Η αλληλουχία των δύο θεωρητικών προσεγγίσεων δίνει την δυνατότητα στον ψυχολόγο να επεξεργαστεί τις θεραπευτικές αντιμεταβιβάσεις κατά τρόπο ο οποίος συμπορεύεται παράλληλα με τις ασυνείδητες ενορμήσεις του ασθενούς. Στις ψυχαναγκαστικές για παράδειγμα ψυχονευρώσεις, οι καταστροφικές ενορμήσεις δεν απηχούν μόνο την άρνηση των επιθυμιών ως μηχανισμό άμυνας, ούτε μόνο την μόνωση των συναισθημάτων καί τον αντιδραστικό μηχανισμό (reaction formation). Στην συνέχεια της θεραπείας δίδεται έμφαση στην επανόρθωση των σχέσεων οι οποίες δημιούργησαν τις επιθυμίες καταστροφής. Αυτό το έργο είναι μεν αρκετά δύσκολο για την σχέση θεραπευτή-ασθενή, ταυτοχρόνως όμως ανοίγει τον δρόμο προς τα ίχνη μίας επανορθωτικής πραγματικότητας η οποία είναι τελικά απαραίτητη για τους ενήλικους ανθρώπους. Πολλά υπαρξιακά θέματα ανακύπτουν καί πολλές νέου είδους αντιστάσεις εμφανίζονται μαζί με τις παλαιές. Το ξεπέρασμά καί αυτών των αντιστάσεων φαίνεται ότι μπορεί να αρχίσει να φέρνει αύξηση της ευχαρίστησης μέσα στο πραγματικό κοινωνικό πλαίσιο.

Το θέμα της πολυετούς σε ορισμένες περιπτώσεις αν όχι σε όλες, έχει σταματήσει να έχει τόση σημασία όσο παλσιότερα. Η ίδια η ζωή, δηλαδή η φύση των κοινωνικών σχέσεων τις οποίες αναπτύσσει το άτομο μέσα στο εκάστοτε κοινωνικό περιβάλλον καί με τις όποιες συνθήκες του κάθε φορά στην πολιτικόοικονομική ζωή, επιβάλλει έτσι κι αλλιώς αυτή την εργασία. Σε πιο αρχαικό επίπεδο όμως, ο ίδιος ο αναπτυσσόμενος εαυτός μαζί με το αργότερα διαμορφώμενο Εγώ, τις Υπερεγωτικές διαστάσεις, τις ειδικές συνθήκες της οικογένειας καθώς καί τις ασυνείδητες απωθήσεις αποτελούν το αναμφισβήτητο πλαίσιο του Δυτικού κόσμου. Ακόμα καί στην περίπτωση όμως πιο πρωτόγονων πλαισίων ή πλαισίων με διαφορετική κουλτούρα, διαφορετική μυθολογία καί ιστοριογραφία, ακόμα κι εκεί, είναι οι ίδιες τάσεις οι οποίες αναπτύσσονται. Το παιδί εξαρτάται από το στήθος της μάνας, τα μεγαλύτερα αδέρφια ζηλεύουν τα μικρότερα, το κορίτσι απευθύνει τις ενορμήσεις του μετά την μητέρα στον πατέρα καί το αγόρι συνεχίζει να τις απευθύνει στην μητέρα. Η βάση της ψυχικής ζωής είναι τόσο θεμελιώδης που δεν θα μπορούσε να μας διαφύγει ο συνδυασμός των αντικειμενοτρόπων σχέσεων με την κλασσική ψυχαναλυση. Θα ερχόταν κάποτε η στιγμή που θα μπορούσαμε να τα συνδυάσουμε αυτά τα δύο. Σήμερα, το έδαφος είναι εξίσου πρόσφορο -ώστε να επανεπεξεργαστούμε την θεραπευτική πρακτική- με την εποχή των παγκοσμίων πολέμων όπου τα ψυχικά φαινόμενα παρουσιάστηκαν με την γνωστή ωμότητα. Σήμερα η ίδια ωμότητα γίνεται γνωστή μέσα από την αυξημένη μοναξιά, καί με την κοινωνική απομόνωση. Στρέφονται δηλαδή οι καταστροφικές ενορμήσεις ενάντια στον ίδιο το άτομο. Ακόμα και άν είναι βέβαιο ότι από χώρα σε χώρα διαφέρουν οι συνθήκες καί οι αντιλήψεις, ασφαλώς δεν χρειάζεται πολύς κόπος για να διαπιστώσει κανείς ότι οι καταστροφικές ενορμήσεις αποτελούν ένα ψυχικό γνώρισμα το οποίο υπάρχει καί το οποίο μετατρέπεται σε κοινωνική συμμόρφωση μέσα από περίπλοκους αλλά εξηγήσιμους κοινωνικούς μηχανισμούς.

Τελειώνοντας, θα λέγαμε ότι οι αντικειμενότροπες σχέσεις είναι η κυριότερη καί εγκυρότερη θεωρία μέσα από την οποία μπορούμε να οδηγήσουμε την θεραπεία σε μια εξωστρεφή διάσταση χωρίς να κλονίζεται η δομή της προσωπικότητας. Αυτή είναι η νέα φιλοσοφία της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας αποτελεί καί την αποτελεσματικότερη σύγχρονη θεραπευτική πρακτική.